Het Westelijke Dal.

Voor wie denkt dat Zahi Hawass niet meer actief is als archeoloog, niets minder is waar. Op donderdag 9 december 2021 werd bekend dat de onvermijdelijke archeoloog nu met zijn Egyptische team op het spoor is van het graf van koningin Nefertiti. Dit team van Egyptische specialisten werd in 2017 door Hawass zelf samengesteld. Hawass is ervan overtuigd dat de laatste rustplaats van Nefertiti in het westelijke zijdal van het Dal der Koningen is gelegen. Volgens hem bestaat er namelijk geen enkel wetenschappelijk bewijs dat koningin Nefertiti begraven zou liggen achter een grafwand in KV62, het graf van Toetanchamon. Hawass denkt eerder aan de directe omgeving van het graf WV22, het graf van Amenhotep III.

Lees het artikel: Egypt resumes hunt for Nefertiti’s tomb amid historical debate.

Eind februari 2021 werd bekend dat de voormalige Egyptische Minister van Oudheden, Zahi Hawass, met zijn team van Egyptische archeologen een belangrijke vondst heeft gedaan in Loeksor in wat het Westelijke Dal wordt genoemd. Deze bijzondere locatie is feitelijk een zijtak van de Thebaanse wadi waar ook het Dal der Koningen op uitkomt. Het Westelijke Dal is voornamelijk bekend van de koningsgraven WV22 van Amenhotep III en WV23 van Eje. Alleen dit laatste graf was tot voor kort voor publiek toegankelijk.

In een twee uur durende uitzending, die overigens alleen kan worden bekeken wanneer u een abonnement afsluit met Discovery Channel+, vertelt de voormalige minister van Oudheden dat hij al jaren op zoek is naar het graf van Nefertiti. Reeds voor de revolutie van 2011 beweerde Hawass dat hij op het punt stond een belangrijke ontdekking op deze locatie te zullen onthullen. Nu is het eindelijk zo ver. Uit zijn bewoordingen kan men opmaken dat de 73-jarige archeoloog nu uiteindelijk het succes heeft waar hij jaren op heeft gewacht. Hij noemt het vinden van het graf van Nefertiti ‘de grootste ontdekking van de 21^ste eeuw’.

Naar aanleiding van de publiciteit rondom zijn vondst in het Westelijke Dal gaf hij een exclusief interview aan Nihal Samir van het Egyptische Engelstalige dagblad ‘Daily News’. Daarin doet Hawass enkele opmerkelijke uitspraken. Lees het gehele interview met Hawass in Daily News: Egypt to announce huge archaeological discovery in Luxor this March: Zahi Hawass.

Lees het artikel: Egypt breakthrough: Nefertiti’s tomb may be located in ‘most sensational find of century’.
Lees het artikel over de vondst: Discovery Sets ‘Valley of the Kings’ Special About Largest Egypt Excavation in 100 Years.
Lees het artikel met een promotievideo van 1:59: Discovery+ Sets ‘Valley of the Kings’ Special About Largest Egypt Excavation in 100 Years.

Onderzoekers onder leiding van de voormalige Egyptische minister van oudheden en archeoloog Mamdouh Eldamaty hebben in juni 2019 een onderzoek met grondradar (GPR) uitgevoerd in het Dal der Koningen. Het onderzoek vond plaats rond KV62, het graf van Toetanchamon. Het toont op verrassende wijze het bewijs aan van een verborgen ruimte achter de grafwanden. De bevindingen zijn nog niet officieel gepubliceerd. Details zijn echter wel getoond aan journalisten van het Britse natuurwetenschappelijke tijdschrift Nature.

De wetenschappelijke bevindingen van Eldamaty en zijn team zijn begin februari 2020 voorgelegd aan de Supreme Council of Antiquities (SCA). De mogelijkheid van extra kamers achter de wanden van het graf van Toetanchamon is eerder door verschillende teams onderzocht. Het leverde tegenstrijdige resultaten en veel commotie op. Zo sluit de natuurkundige Dr. Franco Porcelli, verbonden aan de Polytechnische Universiteit van Turijn het bestaan ​​uit van verborgen kamers. Opvallend is echter dat het in 2019 gepubliceerde rapport van zijn onderzoeksteam het bestaan van twee onderaardse holtes in de directe omgeving van het graf aantonen. Het team van Eldamaty heeft ten noorden van wat de ‘Schatkamer’ wordt genoemd een enkele meters lange gang in de kalksteenrots waargenomen. Deze ligt op dezelfde diepte als de grafkamer van Toetanchamon en loopt een paar meter van het westen naar het oosten. De gang loopt daarmee parallel aan de bekende ‘corridor’ die leidt van de ingang naar het ‘voorvertrek’ van KV62. De ruimte blijkt ongeveer twee meter hoog te zijn en minimaal tien meter lang.

Het is nog niet zeker of de gang daadwerkelijk is verbonden met het graf van Toetanchamon. De loodrechte oriëntatie op de hoofdas van KV62 doet echter wel vermoeden dat er een verband bestaat.

Lees het Engelstalige artikel: Is this Nefertiti’s tomb? Radar clues reignite debate over hidden chambers

In het voorjaar van 2018 is de discussie over de mogelijke holtes achter de wanden van KV62, het graf van Toetanchamon, officieel gesloten. In een druk bezochte persbijeenkomst op 6 mei 2018 verklaarde Moestafa Waziri dat is aangetoond dat er zich geen holtes achter de grafwanden bevinden. Alle aandacht zou daarom uit moeten gaan naar een Egyptisch onderzoek dat momenteel gaande is in het Westelijke Dal. Daar is men naarstig op zoek naar het graf van Anchesenamon, de koningin van Toetanchamon.

De Electrical Resistivity Tomography (ERT) metingen rondom het graf van Toetanchamon die in januari van 2018 zijn uitgevoerd door onderzoekers van de Polytechnische Universiteit van Turijn zijn in juli 2018 in een pdf gepubliceerd en in maart 2019 via het internet beschikbaar gekomen. Het onderzoek heeft geleid tot een geofysische 3D-resistiviteitsmodel van het onderzochte gebied in het Dal der Koningen. Opmerkelijk is dat het wetenschappelijke team op basis van dit model twee onderaardse ruimtes heeft ontdekt. Ze liggen in de directe omgeving van KV62, het graf van Toetanchamon. Naast de bekende holtes van KV9 (het graf van Ramses V/VI) en dat van KV62 zelf, zijn duidelijk twee nooit eerder onderzochte holtes in de rotsbodem waar te nemen. Deze twee anomalieën zijn met name interessant omdat ze niet direct lijken te zijn verbonden met de reeds bekende ondergrondse ruimtes. De eerste holte ligt onder de heuvel waar de graven KV9 en KV62 zijn uitgehakt. Gezien de diepte onder het rotsoppervlakte is het onwaarschijnlijk dat hier ooit eerder opgravingsactiviteit heeft plaatsgevonden. Indien deze holte het gevolg is van menselijk ingrijpen, dan moet dat in de faraonische tijd zijn gebeurd, zo luidt de conclusie van het onderzoeksteam.
Ook de tweede holte is bijzonder interessant. Zorgvuldigheid is echter geboden omdat het dicht bij een gebied ligt dat reeds eerder archeologisch is onderzocht. Het is in ieder geval uitgesloten dat de holtes heel direct aan de ruimtes van KV62 kunnen worden gekoppeld.

Het downloaden van het wetenschappelijke artikel kan alleen wanneer u een account heeft bij ResearchGate.net. Via de zoekfunctie van die website zoekt u vervolgens naar het artikel: Geophysical Anomalies detected by Electrical Resistivity Tomography in the area surrounding Tutankhamun’s tomb.

De Franse egyptoloog Marc Gabolde is verbonden aan de Universiteit van Montpellier. Hij is een specialist op het vlak van de 18de dynastie en de Amarna-periode. Op vrijdag 15 februari 2019 werd bekend gemaakt dat hij een bijzondere ontdekking heeft gedaan aan een van de vier miniatuur mummiekisten uit het graf van Toetanchamon. De vier uit goud vervaardigde mensvormige kistjes zijn aangetroffen in de albasten kanopenkist die in vier compartimenten was verdeeld. Elk component bevatte een miniatuur mummiekistje met daarin de ingewanden van de koning, gewikkeld in mummiewindsel. De kistjes zijn van binnen versierd met teksten en van buiten voorzien van een verenmotief ingelegd in kornalijn en gekleurd glas.
Elk kistje stond onder de bescherming van een van de vier zonen van Horus. De smalle kolom aan tekst aan de buitenzijde van de deksels geven de titels en naam van Toetanchamon weer en de namen van beschermgoden voor de ingewanden. Het kistje dat ooit de lever bevatte is aan een nader onderzoek onderworpen. De binnenzijde van het deksel vertoont de twee cartouches van Toetanchamon. Toch is ook te zien dat er oorspronkelijk andere namen in de cartouches hebben gestaan. Marc Gabolde is er van overtuigd dat het bovenste gedeelte van de cartouche met de naam <neb-cheperoe-ra> de tekencombinatie <anch-cheperoe-ra mery …> heeft vervangen. Nu is die laatste tekencombinatie goed bekend uit Tell el-Amarna. Het verwijst naar de naam van een koningin. Alleen om welke koningin het gaat, daar lopen de meningen over uiteen. Gabolde gaat er vanuit dat het de oudste dochter van Achnaton en Nefertiti, Meritaton, betreft.

Huub Pragt volgt echter de lijn van de Britse egyptoloog Nicholas Reeves die in verscheidene publicaties heeft duidelijk gemaakt dat Anch-cheperoe-ra de Troonnaam is die hoort bij de Geboortenaam van koningin Neferneferoeaton (bijgenaamd Nefertiti). Wanneer haar echtgenoot Achnaton overlijdt, verandert haar Geboortenaam in Semenchkara.

Hoe het ook zij, het lijkt met deze ontdekking door Gabolde vast te staan dat het miniatuur mummiekistje qua tekst is bewerkt en is hergebruikt voor de begrafenis van Toetanchamon.

Lees het artikel: Egypt mystery SOLVED: How Archaeologists uncovered hidden secret in Tutankhamun’s tomb.

In zijn spraakmakende publicatie uit juli 2015 stelde de Britse egyptoloog Nicholas Reeves dat zich zeer waarschijnlijk nog onontdekte holle ruimtes zouden bevinden in het graf van Toetanchamon (KV62). Dr. Reeves stelde op basis van talloze argumenten dat er ten minste twee extra kamers in het beroemde koningsgraf in het Dal der Koningen zouden kunnen worden opgespoord. De toenmalige Egyptische minister van Oudheden Dr. Mamdouh el-Damaty nodigde Reeves uit om in het najaar van 2015 een empirisch onderzoek te doen in het graf. Met geavanceerde appartuur werd een uitvoerige niet-invasieve en niet-destructieve teledetectiescan uitgevoerd op de grafwanden van KV62. De wetenschappelijke wereld was tot dan toe ernstig verdeeld en het kamp van sceptici was zeer groot. Tot de verbazing van velen bleek uit de meetgevens dat er inderdaad extra kamers aanwezig zijn in KV62.

Lees het artikel: Egypt explores King Tut’s tomb, searching for Queen Nefertiti.
Lees ook: King Tutankhamun’s tomb: Evidence grows for hidden chamber.
Lees ook: Radar Scans in King Tut’s Tomb Suggest Hidden Chambers.

Ondanks de bemoedigende scan-resultaten bleef er scepsis onder egyptologen. Het voormalige hoofd van de Oudheidkundige Dienst Zahi Hawass nam hierin het voortouw. In openbare bijeenkomsten en interviews stak hij zijn misnoegen over het onderzoek niet onder stoelen of banken. Ook zag hij niet in waarom er zoveel ophef werd gemaakt over een in zijn ogen nutteloos scanonderzoek aan het graf van Toetanchamon. Nicholas Reeves had volgens hem wel eens vaker wat beweerd. Zo heeft hij het door de Brit verspreide bericht uit 2002 over de mogelijke aanwezigheid van een graf voor de ingang van KV62 verworpen. Wel heeft Hawass in 2009  met zijn Egyptische archeologische team zelf op de door Reeves genoemde plaats gegraven. De teleurstelling van het uitblijven van een wereldvondst werd door Hawass omgezet in een bewijsvoering dat de Brit niet deugt. Daarnaast maakt Hawass van iedere gelegenheid gebruik om te wijzen op een in zijn ogen veel belangrijker project. Sinds januari 2018 geeft hij in het westelijke dal van het Dal der Koningen, leiding aan een archeologische onderzoek voor Discovery Channel dat volgens hem zal gaan leiden tot de vondst van het graf van de koningin van Toetanchamon, Anchesenamon.

Tijdens een symposium in Caïro in de eerste week van mei 2016 kwam het tot een ware clash tussen de verschillende kampen. De huidige Minister van Oudheden Chaled el-Enany stelde daarop een radiostilte in. Het was exact twee jaar later, op 8 mei 2018 dat het verlossende woord van de Egyptische Oudheidkundige Dienst kwam: Er zijn geen extra holle ruimtes in KV62. Hebben de verschillende wetenschappelijke teams zich in het najaar van 2015 dan zo enorm vergist? Wat vrijwel onbelicht is gebleven is het feit dat Franse wetenschappers, die zich in 2015 bezighielden met het uitgebreide Scan Pyramids Project, op verzoek van Minister El-Damaty een infraroodonderzoek hebben uitgevoerd in KV62.  Dit leverde een verrassend resultaat op: Infrared Thermography Reveals Temperature of Tut’s Tomb Walls.

Naar aanleiding van de recente bekendmaking van de resultaten van het scanonderzoek aan het graf van Toetanchamon werd Huub Pragt geïnterviewd. Het vraaggesprek van 4:12 met reportagemaker Leona Middelkoop werd uitgezonden op zondagochtend 13 mei 2018 in het programma Riza op Radio 1.

Beluister de radioreportage: Wat moet je mee als je als een farao begraven wil worden?

Op zondag 6 mei 2018 maakte Mostafa Waziri, de Secretaris Generaal van de Hoge Raad van Oudheden de resultaten bekend van het in februari 2018  door Franco Porcelli uitgevoerde scanonderzoek in KV62, het graf van Toetanchamon. De belangrijkste conclusie luidt dat er achter de beschilderde pleisterlaag geen discontinuïteiten waarneembaar zijn ten gevolge van de overgang van natuurlijke rotswand naar een door mensenhand gemaakte blokkerende wand. De GPR-radargrammen hebben dit uitgewezen. Ook bestaat er volgens Porcelli geen enkel bewijs voor het bestaan van de deurposten of een latei boven een deuropening. De radargrammen geven ook geen enkele indicatie van vlakke reflectoren die kunnen worden geïnterpreteerd als grafwanden of holle ruimten achter de schilderingen van de grafkamer.
Het onderzoek door Porcelli is het derde scanonderzoek dat in het graf van Toetanchamon werd uitgevoerd. Het eerste werd uitgevoerd in november 2015 door de Japanse onderzoeker Hirokatsu Watanabe. De onderzoeksresultaten werden in het voorjaar van 2016 bekend gemaakt. Er zouden zich twee holle ruimtes achter de grafwanden bevinden. Een tweede onderzoek werd in de zomer van 2016 uitgevoerd door een Amerikaans team van National Geographic. Vreemd genoeg zijn die onderzoeksresultaten nooit vrijgegeven.

Lees het artikel: Radar scan reveals no trace of hidden chambers in Tutankhamun’s tomb.
Op maandag 7 mei 2018 werd Huub Pragt geïnterviewd door Suzanne Bosman in de rubriek Eerder gehoord van het  programma Radio Een Vandaag op Radio 1. Luister en kijk naar het interview van 10:43: Eerder gehoord: zoektocht naar Nefertiti.

Verscheidene egyptologen hebben zich de afgelopen twee jaar gemengd in de discussie of KV 62, oorspronkelijk is aangelegd voor de bijzetting van Toetanchamon. Vaker is gesuggereerd dat de jong overleden farao te rusten werd gelegd in een eerder gebruikt graf dat op basis van het ontwerp bestemd moet zijn geweest voor een vrouwelijke voorganger. Er bestaat echter geen consensus over deze kwestie. Ook over de vraag of het mogelijk is dat koningin Nefertiti de oorspronkelijke eigenares is geweest van het graf, lopen de meningen sterk uiteen.

Anand Balaji is een onafhankelijk onderzoeker gevestigd in Bangalore, India. Lees zijn artikel dat hij schreef in april 2018 over dit onderwerp dat is opgebouwd in twee delen. ‘KV62, Designed to Confound: Wealth of Mysteries in the Curious Tomb of Tutankhamun’: deel 1 en deel 2.