De sarcofaag van Ptahemwia

Op maandag 19 september 2022 werd bekend gemaakt dat in Sakkara een sarcofaag uit rood graniet van de hoge ambtenaar Ptahemwia is ontdekt. Een team van Egyptische archeologen van de Universiteit van Caïro hadden het graf uit de tijd van Ramses II vorig jaar al ontdekt. Ptahemwia was ‘koninklijk secretaris, Opzichter van het vee en Overste van het schathuis van het Ramesseum. Dit laatste is opmerkelijk aangezien het graf en de sarcofaag zijn teruggevonden in Sakkara, de begraafplaats bij de administratieve hoofdstad Memfis. Op basis van deze titulatuur valt op te maken dat Ptahemwia, wiens naam typisch Memfitisch is, vooral in het zuiden van Egypte werkzaam was tijdens zijn actieve carrière, met name in de Thebaanse necropool van het huidige Loeksor. Ptahemwia was ook verantwoordelijk voor de goddelijke offers aan alle goden van Opper- en Neder-Egypte. De granieten sarcofaag is voorzien van de gebruikelijke ingegraveerde religieuze spreuken om de overledene te beschermen. Duidelijk herkenbaar zijn de scènes met de vier de Horuszonen.

Lees het artikel: ​​Egypt unveils ancient Rameses II-era ‘royal secretary’ sarcophagus.

Objecten in het grotgraf te Israel – Foto Emil Aljam, Israel Antiquities Authority

Op zondag 18 september 2022 werd bekend gemaakt dat in Israël een grafgrot is ontdekt uit de tijd van de Egyptische farao Ramses II. De grot is gevuld met tientallen stukken aardewerk en bronzen voorwerpen. De Israëlische Oudheidkundige Autoriteit (IAA) noemt het een extreem zeldzame vondst die teruggaat tot het jaar 1231 v.Chr. Dat komt neer op het 19de regeringsjaar van Ramses II uit de 19^de dynastie. De grot werd op dinsdag 13 september 2022 bij toeval ontdekt op een strand nabij Tel Aviv, toen een graafmachine het dak raakte van een door mensen gemaakte grot. Archeologen daalden met een ladder tot in de grot en kregen een ongeschonden graf te zien.

Lees het artikel: Zeldzame grafgrot uit tijd van Egyptische farao Ramses II ontdekt in Israël.
Lees ook: ‘Once-in-a-lifetime’: Rameses II-era burial cave found in Israel.
Lees ook: Frozen in time: 3,300-year-old burial cave from Ramses II era found at popular beach.

Bekijk de video van 2:26: Burial cave from the time of Pharaoh Rameses II, containing tens of ancient finds found in Israel.

Facsimile van het mathematische papyrus Rhind uit het British Museum in Londen

Onze kennis over de Egyptische rekenkunst is gebaseerd op slechts een klein aantal documenten. Een van de belangrijkste bronnen is papyrus Rhind, die in het British Museum wordt bewaard. Deze papyrus werd in 1858 ontdekt door de Schotse egyptoloog Alexander Henry Rhind in de ruïnes van een klein bouwwerk vlak bij het Ramesseum. Het British Museum verwierf het document uit zijn nalatenschap in 1865. De in het hiëratisch schrift geschreven papyrus is opgesteld door de schrijver Ahmose. Dit moet zijn gebeurd tijdens de 15^de dynastie, onder de regering van de Hyksos-koning Apophis. Ahmose vermeldt echter dat hij een 200 jaar ouder document heeft overgeschreven. Dat zou betekenen dat de originele tekst is opgesteld rond 1850 v.Chr., ten tijde van Senwosret III uit de 12^de dynastie. De papyrus is een enkele rol met een lengte van 5,5 meter en een breedte van 32 centimeter.

De tekst vangt aan met de belofte dat de lezer ervan belangrijke zaken voorgeschoteld zal krijgen, namelijk ‘een grondige studie van alle dingen, inzicht in alles wat bestaat, en kennis van alle duistere geheimen’. In werkelijkheid bevat het document allerlei wiskundige begrippen, methoden en symbolen en 87 wiskundige problemen en hun oplossingen. Het gaat daarbij om rekenproblemen zoals het verdelen van een aantal broden over een aantal mensen. Ook wordt gezocht naar een methode om de oppervlakte van een driehoek te meten. De oppervlakte van een cirkel met een middellijn 9 wordt benaderd door een vierkant met een zijde 8, wat de waarde van π gelijkstelt aan: (4/3) = 3,16049… Uit de papyrus Rhind weten we ook dat de Egyptenaren alle breuken (met uitzondering van 2/3) uitdrukten als som van verschillende stambreuken, dus breuken met teller 1.

De uit Vlaanderen afkomstige docent klassieke talen, Paul de Zutter, schreef op zaterdag 17 september 2022 het volgende bericht op zijn pagina van de website LinkedIn.

Oude Grieken versus Oude Egyptenaren

Het moet gezegd: de grote Griekse wiskundige en wijsgeer Pythagoras (ca. 570 – 500 v.Chr.) halen we best even van zijn stelling. Die had – bij wijze van spreken – “de stelling van IMHOTEP” moeten heten! Vandaag de dag beschikken we over enkele oud-Egyptische wiskundige papyri van meer dan 4000 jaar oud. De bestudering van één daarvan, de zgn. ‘Rhind-papyrus’, toonde aan dat de bouwmeesters van de farao’s niet alleen vertrouwd waren met complexe mathematische problemen; in hun ontwerpen maakten ze eveneens gebruikt van – jawel – de stelling van Pythagoras, en dit zo’n 1000 jaar vooraleer deze op schrift werd gesteld. Pythagoras pikte ze als het ware tijdens een Nijlcruise uit een tempelarchief op. De snoodaard!
Ere wie ere toekomt, dus. Toch mag men de betekenis en het belang van Pythagoras ‘cum suis’ niet geringschatten: de Oude Grieken hebben als eersten de oeroude wijsheden van de mensheid op vlak van mathematica en astronomie gesystematiseerd en voor het westen toegankelijk gemaakt. En wat hen onderscheidde van diegenen bij wie ze de mosterd haalden, was zonder meer hun ingesteldheid. Want waar wetenschappen voor de Babyloniërs en Egyptenaren louter een praktisch doel dienden, beoefenden de Grieken deze uit bewondering vóór en omwille van de wetenschap zelve: “l’art pour l’art” oftewel de “libido sciendi” (W. Van Rooy). Is er een mooiere modus vivendi denkbaar?

De Nijl aan de voet van de piramiden, tekening Alex Boersma- PNAS

Al geruime tijd werd door de egyptologen aangenomen dat de Egyptische ingenieurs uit de oudheid een zijkanaal van de Nijl hebben gebruikt om bouwmaterialen en proviand naar het plateau van Gizeh te transporteren. Tot voor kort ontbrak echter een hard bewijs in het landschap. De discussie spitste zich toe op waar en hoe het oude Egyptische landschap veranderde. Op zaterdag 10 september 2022 werd bekend gemaakt dat nieuwe paleo-ecologische analyses hebben geholpen bij het reconstrueren van een 8.000 jaar durende riviergeschiedenis van de Nijl in het gebied bij Gizeh. Daaruit blijkt dat ongeveer 4.500 jaar geleden de voormalige waterlandschappen en hogere waterstanden de bouw van het piramidecomplex van Gizeh mogelijk maakten. De piramides van Gizeh keken oorspronkelijk uit op een nu niet meer bestaande zijtak van de Nijl. Dit rivierkanaal, de Choefoe-tak, maakte navigatie naar het havenbekken bij de sfinx mogelijk. De precieze milieugeschiedenis is onduidelijk. Om deze kennislacune op te vullen, gebruiken de wetenschappers van stuifmeel afgeleide vegetatiepatronen om 8.000 jaar fluviatiele variaties op de uiterwaarden van Gizeh te reconstrueren. De Choefoe-tak bleef tijdens het bewind van Choefoe, Chafra en Menkaoera op een hoog waterpeil, wat het transport van bouwmaterialen naar het piramidecomplex van Gizeh vergemakkelijkte.

In 2015, deed de fransman Pierre Tallet, directeur van het Centre de recherches égyptologiques de la Sorbonne, een belangrijke ontdekking in de Wadi el-Garf. Tallet ontdekte papyri uit het Oude Rijk, meer specifiek uit de tijd van Choefoe. De vertaling van de papyri leverde hij in oktober 2021. Daarin wordt duidelijk vermeld dat kapitein Merer zijn boot belaadde met blokken Toera-kalksteen en dat hij deze vervolgens afleverde op de bouwplaats van de piramide van Choefoe.

Lees het artikel: Verdwenen zijtak van de Nijl hielp bij de bouw van piramides.

Op donderdag 11 augustus 2022 vond in de Kargadoor, een cultureel-maatschappelijk podium aan de Oudegracht in het centrum van Utrecht een geanimeerd podcast-gesprek plaats tussen Joeri Nortier, Jos Hummelen beide redactieleden van De Africast, en egyptoloog Huub Pragt. Het gesprek was in zijn geheel gewijd aan Nubië. Er werd uitvoerig gesproken over de vele piramiden en tempels die zijn aangetroffen in het gebied ten zuiden van de eerste stroomversnelling in de Nijl.
De uitzending staat sinds 9 september 2022 online en duurt 63 minuten. Het kan worden beluisterd via Spotify en heeft de titel: De zwarte farao’s van het oude Nubië.

Al een keer eerder had een podcast-gesprek plaatsgevonden in november 2022. Die aflevering duurde een uur en 23 minuten en kreeg de titel De Magie van het Oude Egypte.

Fotogrammetrie houdt zich voornamelijk bezig met het maken van reliëfkaarten uit luchtfoto’s die met speciale meetcamera’s worden gemaakt. Het voornaamste toepassingsgebied ligt in de geodesie, de wetenschap die zich bezighoudt met het bepalen en beschrijven van de vorm van de aarde. Maar de fotogrammetrie wordt ook toegepast in vakgebieden buiten de geodesie. Deze techniek wordt tegenwoordig namelijk met succes toegepast in de archeologie bij 3D-modelling van oude monumenten. CGI is een van ’s werelds grootste IT-bedrijven op het vlak van de geodesie. Robert Voûte is binnen het bedrijf de specialist op het vlak van 3D-modelling. Samen met Software engineers Hessel Prins en Bart-Peter Smit is een model gemaakt van de tempel van Taffeh in het Rijkmuseum van Oudheden te Leiden. Op dinsdag 30 augustus 2022 werden de eerste resultaten getoond aan Daniel Soliman, de conservator Egypte en Nubië van het Rijksmuseum van Oudheden.

Bekijk de resultaten in deze video:

.

Steen van Rosetta, British Museum Londen

Op dinsdag 23 augustus 2022 werd Huub Pragt geïnterviewd door Patrick Lodiers in het radioprogramma De Nieuws BV op Radio 1. Het gesprek was naar aanleiding van de petitie die Zahi Hawass is gestart om de Steen van Rosetta vanuit het British Museum terug naar Egypte te verhuizen. De beroemde steen bevindt zich sinds 1802 in het museum in Londen.

Bekijk hier het interview van 9:26: Alles over de steen van Rosetta.

Allan Gardiner, geheel rechts, zit naast Howard Carter tijdens een lunch in het voorjaar van 1923 in het nooit in gebruik genomen graf van Ramses XI.

Sinds de ontdekking van het graf van Toetanchamon in 1922, doen er geruchten de ronde dat de Britse archeoloog Howard Carter, die de expeditie leidde, waardevolle stukken zou hebben gestolen uit KV62, het graf van de jonge Egyptische farao. Een brief, die nu pas openbaar wordt gemaakt, bewijst dat deze bewering klopt. Op zaterdag 13 augustus 2022 maakte The Guardian dit voor vele Britten schokkende bericht wereldkundig. Het moment waarop dit nieuws naar buiten werd gebracht lijkt bewust te zijn gekozen. Op vrijdag 4 november 2022 is het namelijk precies honderd jaar geleden dat KV62, het graf van Toetanchamon door Howard Carter werd ontdekt in het Dal der Koningen.

Pas in februari 1923 werd de tombe officieel geopend. Het graf stond vol met duizenden kostbare voorwerpen, zoals tronen, boten, rijtuigen, beeldjes en sieraden. De mummie van Toetanchamon lag in een door vier vergulde houten schrijnen omhulde stenen sarcofaag. Daarbinnen bevonden zich nog eens drie in elkaar passende mensvormige mummiekisten, waarvan één uit massief goud.

Vrijwel onmiddellijk na de officiële opening in februari 1923 deden geruchten de ronde dat Carter al eerder voorwerpen uit het graf had ontvreemd. Die geruchten konden echter nooit echt hard worden gemaakt. In 1934 ontdekte de Britse egyptoloog Sir Alan Gardiner dat Carter hem een gestolen voorwerp uit het graf van Toetanchamon cadeau had gegeven uit dank voor bewezen diensten. Gardiner confronteerde Carter daarmee in een brief. Die brief zat tot voor kort opgeborgen in een privéarchief. Gardiner was door Carter aangesteld om de hiërogliefen die in het graf waren aangetroffen te vertalen. Carter gaf hem een amulet cadeau waarvan Gardiner verzekerde dat het niet uit KV62 afkomstig was. Gardiner toonde de amulet aan Reginald Engelbach, de toenmalige Britse directeur van het Egyptisch Museum in Caïro. Die zei hem dat het zeker wel uit het graf van de jonge farao kwam. Het kwam namelijk overeen met andere amuletten die er waren gevonden. Ze kwamen zelfs allemaal van dezelfde mal. Gardiner zat erg verveeld met deze zaak en schreef aan Carter: “Ik vind het heel spijtig dat je me in zo’n vervelende positie hebt geplaatst. Ik heb natuurlijk niet gezegd aan Engelbach dat ik de amulet van jou heb gekregen.” Uiteindelijk werd de amulet teruggestuurd naar het Egyptisch Museum in Caïro.

Binnenkort kan de brief van Gardiner worden gelezen in het boek Tutankhamun and the Tomb that changed the world van de Amerikaanse egyptoloog Bob Brier.

Lees het artikel: Howard Carter stole Tutankhamun’s treasure, new evidence suggests.
Lees ook: New evidence emerges of looting of King Tut’s tomb in Egypt.

De congresstad Leiden

In de week van zondag 6 tot en met vrijdag 11 augustus 2023 wordt in Leiden het 13^de internationale congres voor Egyptologen gehouden. Het International Congress of Egyptologists (ICE) is de grootste reguliere bijeenkomst van Egyptologen en specialisten uit aanverwante vakgebieden ter wereld. Het congres wordt elke vier jaar gehouden, telkens georganiseerd door een andere gastinstelling. Het biedt honderden wetenschappers de gelegenheid om hun onderzoek te delen met collega’s. Alle internationale egyptologencongressen worden georganiseerd onder auspiciën van de International Association of Egyptologists (IAE); zie de lijst met eerdere congressen.

Het congres in Leiden, waarvan de voertaal Engels is, heeft als thema ‘The future of ancient Egypt’. In het bijzonder worden lezingen of paneldiscussies verwelkomd die gaan over de volgende onderwerpen: klimaat en klimaatverandering in de oudheid, digitale Egyptologie, egyptologie en museologie, egyptologie en de verspreiding van onderzoek, geschiedschrijving van de egyptologie, (illegale) handel in oude Egyptische kunstvoorwerpen, inclusie en diversiteit in de egyptologie, interdisciplinair onderzoek in de egyptologie, internationale ontvangst van het oude Egypte, bescherming van het oude Egyptische erfgoed.

Alle bijeenkomsten vinden in de Leidse binnenstad plaats. De openingsceremonie en het congresdiner vinden plaats in de Pieterskerk. Sessies met grotere aantallen deelnemers vinden plaats in de Stadsgehoorzaal. Hier worden ook de congresposters getoond. Sessies met kleinere aantallen deelnemers vinden plaats in het Lipsiusgebouw aan de Cleveringaplaats.

Het congres kan als toehoorder worden bijgewoond. Hiervoor is het niet noodzakelijk dat u egyptologie studeert of heeft gestudeerd. Kijk voor meer informatie onder: Egyptologencongres Leiden.

Foto: Petr Košárek; archieven van het Tsjechische Instituut voor Egyptologie, Charles University.

Op vrijdag 15 juli 2022 werd bekend gemaakt dat in Aboesir het schachtgraf van de oud-Egyptische hoogwaardigheidsbekleder Wahibra-mery-Neith is ontdekt door de Tsjechische archeologische missie. De grafeigenaar voerde ooit het bevel over buitenlandse soldaten in Egypte. De hoofdschacht van het graf is zes meter diep, maar heeft een oppervlakte van ongeveer 14 bij 14 meter en is verdeeld in verschillende delen, gescheiden door bruggen gemaakt van het oorspronkelijke gesteente. Een andere kleinere maar diepere schacht die voor de begrafenis werd gebruikt, werd in het midden van de hoofdschacht uitgehakt. Het is oost-west georiënteerd en meet ongeveer 6,5 bij 3,3 meter. Miroslav Barta, hoofd van de Tsjechische missie, legde uit dat op de bodem van deze centrale grafschacht, op een diepte van ongeveer 16 meter, een dubbele sarcofaag werd gevonden, gedeeltelijk beschadigd, op een vulling van zand. De buitenste sarcofaag van Wahibra-mery-Neith is gemaakt van twee massieve blokken witte kalksteen met een binnenste mensvormige sarcofaag ingebed. Het is gemaakt van basalt en gegraveerd met de bekende spreuk 72 van het Dodenboek. In de basalten sarcofaag werd alleen een fijngesneden hartscarabee aangetroffen. Opmerkelijk is echter dat de onderzijde van de amulet geen tekst bevat. Ook werd een amulet in de vorm van een hoofdsteun aangetroffen. Aan de west- en oostzijde van de sarcofaag was schaarse begraafuitrusting geplaatst, waaronder 402 faience sjabti’s.
Uit onderzoek aan het schachtgraf blijkt dat het in de late oudheid is beroofd, hoogstwaarschijnlijk rond de vierde of vijfde eeuw na Christus.

Lee het artikel: The tomb of Wahibre-mery-Neith discovered by the Czech archaeological mission in Abusir.