De opgraving in Toena el-Gebel. Foto: Landesmuseum Hannover

Op dinsdag 18 oktober 2022 werd bekend gemaakt dat onderzoekers van het Landesmuseum uit Hannover onder leiding van egyptologe Dr Katja Lembke een graf hebben ontdekt waar zich acht mummies in bevonden. Het zijn vier kindermummies en vier mummies van volwassen personen. Deze opmerkelijke vondst werd gedaan in Toena el-Gebel, de necropool van de oude stad Hermopolis in Midden-Egypte. Het graf dateert uit de Romeinse tijd. Op de grafwanden zijn sporen van beschildering aangetroffen.

Lees het artikel: Forscher aus Hannover entdecken Grab mit Mumien in Ägypten.
Lees ook: Team aus Hannover entdeckt bemaltes Grab in Ägypten.

Nefertiti in het Neues Museum in Berlijn – foto Benjamin Pritzkuleit

In het jaar 2022 is de discussie in alle hevigheid opgelaaid over het teruggeven van al dan niet ‘ontvreemde objecten’ aan het land van herkomst. De discussie is vaak erg heftig en wordt meestal niet alleen gevoerd op basis van historische, cultureel-antropologische, juridische of andere wetenschappelijke argumenten. Emotie over het eigendomsrecht van cultureel erfgoed kan extreem heftige vormen aannemen waarbij iedere nuance ontbreekt. Het kan soms zelfs leiden tot het meest verschrikkelijke, namelijk het gebruik van vormen van geweld.

De voorbije maanden zijn bij herhaling argumenten de wereld ingestuurd waarom landen bepaalde ‘kunstschatten’ terug zouden moeten geven aan de ‘rechtmatige eigenaar’, namelijk het land van herkomst. Wanneer men wat afstand bewaart en kijkt naar deze gevoelige kwesties, dan valt te concluderen dat voor vrijwel ieder Egyptisch voorwerp, waar een claim op ligt, er argumenten zijn te noemen waarom het wel of waarom het niet terug zou moeten worden gegeven aan het land waar het object vandaan is gekomen.

In dat kader is het volgende artikel dat op maandag 17 oktober 2022 in de Berliner Zeitung verscheen, de moeite waard om te lezen:
Star der Zwanziger: Wie Berlinerinnen die altägyptische Königin vergötterten.

Tablet uit ivoor met de naam van Semenchkara – foto SMAEK Marianne Franke

Egyptoloog Huub Pragt heeft de overtuiging dat de raadselachtige figuur Semenchkara niemand minder is dan koningin Neferneferoeaton Nefertiti. In de laatste jaren van de regering van haar echtgenoot Achnaton werd ze zijn coregent en kreeg zij een officiële troonnaam in een cartouche. Deze luidde Anchcheperoera. Bij de dood van haar echtgenoot Achnaton, behield ze deze troonnaam en regeerde zij nog een jaar door onder haar nieuw aangenomen Geboortenaam Semenchkara. Dat deze opvatting juist is, wordt door een recente vondst in het Staatliches Museum Ägyptischer Kunst im Kunstareal München ondersteund. Op dinsdag 4 oktober 2022 maakten de wetenschappers van het museum bekend dat zij een klein tablet uit ivoor uit hun eigen museumcollectie hebben bestudeerd. Gesuggereerd wordt dat op het tablet de naam van Semenchkara voorkomt, maar dat is niet zo. Het is een fragment met de Troonnaam en Geboortenaam van Neferneferoeaton, oftewel Nefertiti.

Lees het artikel: Geheimnisvoller Semenchkare.

Bekijk ook de video van 16:59: Neue Erkenntnisse über Tutanchamuns Familie.

De mummiekist uit KV55

In deze documentaire wordt ten onrechte gesteld dat de mummiekist uit KV55 voor Achnaton is gemaakt en later is hergebruikt voor Semenchkara. Uit eerder onderzoek is duidelijk gebleken dat de kist oorspronkelijk was gemaakt voor de bijvrouw Kiya en later is hergebruikt voor Achnaton. Dat zijn cartouche is verwijderd is het gevolg van de vondst van het graf door de priesters van Amon aan het einde van de 20ste dynastie. Zij lazen de naam van de in hun ogen ketterkoning en hebben de Troonnaam van Achnaton verwijderd en het gouden gelaat verminkt. Ook de conclusie dat Achnaton ouder dan 30 jaar moet zijn geweest bij zijn overlijden is onjuist. Het is zeer wel mogelijk dat hij 29 of 30 jaar was toen hij stierf. Ook wordt in de documentaire gezegd: ‘Denn auch Semenchkare bezeichnet sich als Sohn eines Königs’. Dit is onjuist.

Op dinsdag 20 september 2022 geeft hoogleraar Olaf Kaper een lezing ‘De bouw van Egyptische piramiden’. Deze lezing is gratis en start om 17.00 uur in de Taffehzaal.

Lees hier: Lezing door prof. dr. Olaf Kaper.

Op dinsdag 27 september 2022 geven Lara Weiss, Nico Staring en Huw Twiston Davies een boekpresentatie ‘The Walking Dead at Saqqara: The Making of a Cultural Geography’. Deze gratis presentatie start om 15.00 uur en vindt plaats in de Leemanszaal.

De sarcofaag van Ptahemwia

Op maandag 19 september 2022 werd bekend gemaakt dat in Sakkara een sarcofaag uit rood graniet van de hoge ambtenaar Ptahemwia is ontdekt. Een team van Egyptische archeologen van de Universiteit van Caïro hadden het graf uit de tijd van Ramses II vorig jaar al ontdekt. Ptahemwia was ‘koninklijk secretaris, Opzichter van het vee en Overste van het schathuis van het Ramesseum. Dit laatste is opmerkelijk aangezien het graf en de sarcofaag zijn teruggevonden in Sakkara, de begraafplaats bij de administratieve hoofdstad Memfis. Op basis van deze titulatuur valt op te maken dat Ptahemwia, wiens naam typisch Memfitisch is, vooral in het zuiden van Egypte werkzaam was tijdens zijn actieve carrière, met name in de Thebaanse necropool van het huidige Loeksor. Ptahemwia was ook verantwoordelijk voor de goddelijke offers aan alle goden van Opper- en Neder-Egypte. De granieten sarcofaag is voorzien van de gebruikelijke ingegraveerde religieuze spreuken om de overledene te beschermen. Duidelijk herkenbaar zijn de scènes met de vier de Horuszonen.

Lees het artikel: ​​Egypt unveils ancient Rameses II-era ‘royal secretary’ sarcophagus.

Objecten in het grotgraf te Israel – Foto Emil Aljam, Israel Antiquities Authority

Op zondag 18 september 2022 werd bekend gemaakt dat in Israël een grafgrot is ontdekt uit de tijd van de Egyptische farao Ramses II. De grot is gevuld met tientallen stukken aardewerk en bronzen voorwerpen. De Israëlische Oudheidkundige Autoriteit (IAA) noemt het een extreem zeldzame vondst die teruggaat tot het jaar 1231 v.Chr. Dat komt neer op het 19de regeringsjaar van Ramses II uit de 19^de dynastie. De grot werd op dinsdag 13 september 2022 bij toeval ontdekt op een strand nabij Tel Aviv, toen een graafmachine het dak raakte van een door mensen gemaakte grot. Archeologen daalden met een ladder tot in de grot en kregen een ongeschonden graf te zien.

Lees het artikel: Zeldzame grafgrot uit tijd van Egyptische farao Ramses II ontdekt in Israël.
Lees ook: ‘Once-in-a-lifetime’: Rameses II-era burial cave found in Israel.
Lees ook: Frozen in time: 3,300-year-old burial cave from Ramses II era found at popular beach.

Bekijk de video van 2:26: Burial cave from the time of Pharaoh Rameses II, containing tens of ancient finds found in Israel.

Facsimile van het mathematische papyrus Rhind uit het British Museum in Londen

Onze kennis over de Egyptische rekenkunst is gebaseerd op slechts een klein aantal documenten. Een van de belangrijkste bronnen is papyrus Rhind, die in het British Museum wordt bewaard. Deze papyrus werd in 1858 ontdekt door de Schotse egyptoloog Alexander Henry Rhind in de ruïnes van een klein bouwwerk vlak bij het Ramesseum. Het British Museum verwierf het document uit zijn nalatenschap in 1865. De in het hiëratisch schrift geschreven papyrus is opgesteld door de schrijver Ahmose. Dit moet zijn gebeurd tijdens de 15^de dynastie, onder de regering van de Hyksos-koning Apophis. Ahmose vermeldt echter dat hij een 200 jaar ouder document heeft overgeschreven. Dat zou betekenen dat de originele tekst is opgesteld rond 1850 v.Chr., ten tijde van Senwosret III uit de 12^de dynastie. De papyrus is een enkele rol met een lengte van 5,5 meter en een breedte van 32 centimeter.

De tekst vangt aan met de belofte dat de lezer ervan belangrijke zaken voorgeschoteld zal krijgen, namelijk ‘een grondige studie van alle dingen, inzicht in alles wat bestaat, en kennis van alle duistere geheimen’. In werkelijkheid bevat het document allerlei wiskundige begrippen, methoden en symbolen en 87 wiskundige problemen en hun oplossingen. Het gaat daarbij om rekenproblemen zoals het verdelen van een aantal broden over een aantal mensen. Ook wordt gezocht naar een methode om de oppervlakte van een driehoek te meten. De oppervlakte van een cirkel met een middellijn 9 wordt benaderd door een vierkant met een zijde 8, wat de waarde van π gelijkstelt aan: (4/3) = 3,16049… Uit de papyrus Rhind weten we ook dat de Egyptenaren alle breuken (met uitzondering van 2/3) uitdrukten als som van verschillende stambreuken, dus breuken met teller 1.

De uit Vlaanderen afkomstige docent klassieke talen, Paul de Zutter, schreef op zaterdag 17 september 2022 het volgende bericht op zijn pagina van de website LinkedIn.

Oude Grieken versus Oude Egyptenaren

Het moet gezegd: de grote Griekse wiskundige en wijsgeer Pythagoras (ca. 570 – 500 v.Chr.) halen we best even van zijn stelling. Die had – bij wijze van spreken – “de stelling van IMHOTEP” moeten heten! Vandaag de dag beschikken we over enkele oud-Egyptische wiskundige papyri van meer dan 4000 jaar oud. De bestudering van één daarvan, de zgn. ‘Rhind-papyrus’, toonde aan dat de bouwmeesters van de farao’s niet alleen vertrouwd waren met complexe mathematische problemen; in hun ontwerpen maakten ze eveneens gebruikt van – jawel – de stelling van Pythagoras, en dit zo’n 1000 jaar vooraleer deze op schrift werd gesteld. Pythagoras pikte ze als het ware tijdens een Nijlcruise uit een tempelarchief op. De snoodaard!
Ere wie ere toekomt, dus. Toch mag men de betekenis en het belang van Pythagoras ‘cum suis’ niet geringschatten: de Oude Grieken hebben als eersten de oeroude wijsheden van de mensheid op vlak van mathematica en astronomie gesystematiseerd en voor het westen toegankelijk gemaakt. En wat hen onderscheidde van diegenen bij wie ze de mosterd haalden, was zonder meer hun ingesteldheid. Want waar wetenschappen voor de Babyloniërs en Egyptenaren louter een praktisch doel dienden, beoefenden de Grieken deze uit bewondering vóór en omwille van de wetenschap zelve: “l’art pour l’art” oftewel de “libido sciendi” (W. Van Rooy). Is er een mooiere modus vivendi denkbaar?