De Nijl aan de voet van de piramiden, tekening Alex Boersma- PNAS

Al geruime tijd werd door de egyptologen aangenomen dat de Egyptische ingenieurs uit de oudheid een zijkanaal van de Nijl hebben gebruikt om bouwmaterialen en proviand naar het plateau van Gizeh te transporteren. Tot voor kort ontbrak echter een hard bewijs in het landschap. De discussie spitste zich toe op waar en hoe het oude Egyptische landschap veranderde. Op zaterdag 10 september 2022 werd bekend gemaakt dat nieuwe paleo-ecologische analyses hebben geholpen bij het reconstrueren van een 8.000 jaar durende riviergeschiedenis van de Nijl in het gebied bij Gizeh. Daaruit blijkt dat ongeveer 4.500 jaar geleden de voormalige waterlandschappen en hogere waterstanden de bouw van het piramidecomplex van Gizeh mogelijk maakten. De piramides van Gizeh keken oorspronkelijk uit op een nu niet meer bestaande zijtak van de Nijl. Dit rivierkanaal, de Choefoe-tak, maakte navigatie naar het havenbekken bij de sfinx mogelijk. De precieze milieugeschiedenis is onduidelijk. Om deze kennislacune op te vullen, gebruiken de wetenschappers van stuifmeel afgeleide vegetatiepatronen om 8.000 jaar fluviatiele variaties op de uiterwaarden van Gizeh te reconstrueren. De Choefoe-tak bleef tijdens het bewind van Choefoe, Chafra en Menkaoera op een hoog waterpeil, wat het transport van bouwmaterialen naar het piramidecomplex van Gizeh vergemakkelijkte.

In 2015, deed de fransman Pierre Tallet, directeur van het Centre de recherches égyptologiques de la Sorbonne, een belangrijke ontdekking in de Wadi el-Garf. Tallet ontdekte papyri uit het Oude Rijk, meer specifiek uit de tijd van Choefoe. De vertaling van de papyri leverde hij in oktober 2021. Daarin wordt duidelijk vermeld dat kapitein Merer zijn boot belaadde met blokken Toera-kalksteen en dat hij deze vervolgens afleverde op de bouwplaats van de piramide van Choefoe.

Lees het artikel: Verdwenen zijtak van de Nijl hielp bij de bouw van piramides.

Op donderdag 11 augustus 2022 vond in de Kargadoor, een cultureel-maatschappelijk podium aan de Oudegracht in het centrum van Utrecht een geanimeerd podcast-gesprek plaats tussen Joeri Nortier, Jos Hummelen beide redactieleden van De Africast, en egyptoloog Huub Pragt. Het gesprek was in zijn geheel gewijd aan Nubië. Er werd uitvoerig gesproken over de vele piramiden en tempels die zijn aangetroffen in het gebied ten zuiden van de eerste stroomversnelling in de Nijl.
De uitzending staat sinds 9 september 2022 online en duurt 63 minuten. Het kan worden beluisterd via Spotify en heeft de titel: De zwarte farao’s van het oude Nubië.

Al een keer eerder had een podcast-gesprek plaatsgevonden in november 2022. Die aflevering duurde een uur en 23 minuten en kreeg de titel De Magie van het Oude Egypte.

Fotogrammetrie houdt zich voornamelijk bezig met het maken van reliëfkaarten uit luchtfoto’s die met speciale meetcamera’s worden gemaakt. Het voornaamste toepassingsgebied ligt in de geodesie, de wetenschap die zich bezighoudt met het bepalen en beschrijven van de vorm van de aarde. Maar de fotogrammetrie wordt ook toegepast in vakgebieden buiten de geodesie. Deze techniek wordt tegenwoordig namelijk met succes toegepast in de archeologie bij 3D-modelling van oude monumenten. CGI is een van ’s werelds grootste IT-bedrijven op het vlak van de geodesie. Robert Voûte is binnen het bedrijf de specialist op het vlak van 3D-modelling. Samen met Software engineers Hessel Prins en Bart-Peter Smit is een model gemaakt van de tempel van Taffeh in het Rijkmuseum van Oudheden te Leiden. Op dinsdag 30 augustus 2022 werden de eerste resultaten getoond aan Daniel Soliman, de conservator Egypte en Nubië van het Rijksmuseum van Oudheden.

Bekijk de resultaten in deze video:

.

Steen van Rosetta, British Museum Londen

Op dinsdag 23 augustus 2022 werd Huub Pragt geïnterviewd door Patrick Lodiers in het radioprogramma De Nieuws BV op Radio 1. Het gesprek was naar aanleiding van de petitie die Zahi Hawass is gestart om de Steen van Rosetta vanuit het British Museum terug naar Egypte te verhuizen. De beroemde steen bevindt zich sinds 1802 in het museum in Londen.

Bekijk hier het interview van 9:26: Alles over de steen van Rosetta.

Allan Gardiner, geheel rechts, zit naast Howard Carter tijdens een lunch in het voorjaar van 1923 in het nooit in gebruik genomen graf van Ramses XI.

Sinds de ontdekking van het graf van Toetanchamon in 1922, doen er geruchten de ronde dat de Britse archeoloog Howard Carter, die de expeditie leidde, waardevolle stukken zou hebben gestolen uit KV62, het graf van de jonge Egyptische farao. Een brief, die nu pas openbaar wordt gemaakt, bewijst dat deze bewering klopt. Op zaterdag 13 augustus 2022 maakte The Guardian dit voor vele Britten schokkende bericht wereldkundig. Het moment waarop dit nieuws naar buiten werd gebracht lijkt bewust te zijn gekozen. Op vrijdag 4 november 2022 is het namelijk precies honderd jaar geleden dat KV62, het graf van Toetanchamon door Howard Carter werd ontdekt in het Dal der Koningen.

Pas in februari 1923 werd de tombe officieel geopend. Het graf stond vol met duizenden kostbare voorwerpen, zoals tronen, boten, rijtuigen, beeldjes en sieraden. De mummie van Toetanchamon lag in een door vier vergulde houten schrijnen omhulde stenen sarcofaag. Daarbinnen bevonden zich nog eens drie in elkaar passende mensvormige mummiekisten, waarvan één uit massief goud.

Vrijwel onmiddellijk na de officiële opening in februari 1923 deden geruchten de ronde dat Carter al eerder voorwerpen uit het graf had ontvreemd. Die geruchten konden echter nooit echt hard worden gemaakt. In 1934 ontdekte de Britse egyptoloog Sir Alan Gardiner dat Carter hem een gestolen voorwerp uit het graf van Toetanchamon cadeau had gegeven uit dank voor bewezen diensten. Gardiner confronteerde Carter daarmee in een brief. Die brief zat tot voor kort opgeborgen in een privéarchief. Gardiner was door Carter aangesteld om de hiërogliefen die in het graf waren aangetroffen te vertalen. Carter gaf hem een amulet cadeau waarvan Gardiner verzekerde dat het niet uit KV62 afkomstig was. Gardiner toonde de amulet aan Reginald Engelbach, de toenmalige Britse directeur van het Egyptisch Museum in Caïro. Die zei hem dat het zeker wel uit het graf van de jonge farao kwam. Het kwam namelijk overeen met andere amuletten die er waren gevonden. Ze kwamen zelfs allemaal van dezelfde mal. Gardiner zat erg verveeld met deze zaak en schreef aan Carter: “Ik vind het heel spijtig dat je me in zo’n vervelende positie hebt geplaatst. Ik heb natuurlijk niet gezegd aan Engelbach dat ik de amulet van jou heb gekregen.” Uiteindelijk werd de amulet teruggestuurd naar het Egyptisch Museum in Caïro.

Binnenkort kan de brief van Gardiner worden gelezen in het boek Tutankhamun and the Tomb that changed the world van de Amerikaanse egyptoloog Bob Brier.

Lees het artikel: Howard Carter stole Tutankhamun’s treasure, new evidence suggests.
Lees ook: New evidence emerges of looting of King Tut’s tomb in Egypt.

De congresstad Leiden

In de week van zondag 6 tot en met vrijdag 11 augustus 2023 wordt in Leiden het 13^de internationale congres voor Egyptologen gehouden. Het International Congress of Egyptologists (ICE) is de grootste reguliere bijeenkomst van Egyptologen en specialisten uit aanverwante vakgebieden ter wereld. Het congres wordt elke vier jaar gehouden, telkens georganiseerd door een andere gastinstelling. Het biedt honderden wetenschappers de gelegenheid om hun onderzoek te delen met collega’s. Alle internationale egyptologencongressen worden georganiseerd onder auspiciën van de International Association of Egyptologists (IAE); zie de lijst met eerdere congressen.

Het congres in Leiden, waarvan de voertaal Engels is, heeft als thema ‘The future of ancient Egypt’. In het bijzonder worden lezingen of paneldiscussies verwelkomd die gaan over de volgende onderwerpen: klimaat en klimaatverandering in de oudheid, digitale Egyptologie, egyptologie en museologie, egyptologie en de verspreiding van onderzoek, geschiedschrijving van de egyptologie, (illegale) handel in oude Egyptische kunstvoorwerpen, inclusie en diversiteit in de egyptologie, interdisciplinair onderzoek in de egyptologie, internationale ontvangst van het oude Egypte, bescherming van het oude Egyptische erfgoed.

Alle bijeenkomsten vinden in de Leidse binnenstad plaats. De openingsceremonie en het congresdiner vinden plaats in de Pieterskerk. Sessies met grotere aantallen deelnemers vinden plaats in de Stadsgehoorzaal. Hier worden ook de congresposters getoond. Sessies met kleinere aantallen deelnemers vinden plaats in het Lipsiusgebouw aan de Cleveringaplaats.

Het congres kan als toehoorder worden bijgewoond. Hiervoor is het niet noodzakelijk dat u egyptologie studeert of heeft gestudeerd. Kijk voor meer informatie onder: Egyptologencongres Leiden.

Foto: Petr Košárek; archieven van het Tsjechische Instituut voor Egyptologie, Charles University.

Op vrijdag 15 juli 2022 werd bekend gemaakt dat in Aboesir het schachtgraf van de oud-Egyptische hoogwaardigheidsbekleder Wahibra-mery-Neith is ontdekt door de Tsjechische archeologische missie. De grafeigenaar voerde ooit het bevel over buitenlandse soldaten in Egypte. De hoofdschacht van het graf is zes meter diep, maar heeft een oppervlakte van ongeveer 14 bij 14 meter en is verdeeld in verschillende delen, gescheiden door bruggen gemaakt van het oorspronkelijke gesteente. Een andere kleinere maar diepere schacht die voor de begrafenis werd gebruikt, werd in het midden van de hoofdschacht uitgehakt. Het is oost-west georiënteerd en meet ongeveer 6,5 bij 3,3 meter. Miroslav Barta, hoofd van de Tsjechische missie, legde uit dat op de bodem van deze centrale grafschacht, op een diepte van ongeveer 16 meter, een dubbele sarcofaag werd gevonden, gedeeltelijk beschadigd, op een vulling van zand. De buitenste sarcofaag van Wahibra-mery-Neith is gemaakt van twee massieve blokken witte kalksteen met een binnenste mensvormige sarcofaag ingebed. Het is gemaakt van basalt en gegraveerd met de bekende spreuk 72 van het Dodenboek. In de basalten sarcofaag werd alleen een fijngesneden hartscarabee aangetroffen. Opmerkelijk is echter dat de onderzijde van de amulet geen tekst bevat. Ook werd een amulet in de vorm van een hoofdsteun aangetroffen. Aan de west- en oostzijde van de sarcofaag was schaarse begraafuitrusting geplaatst, waaronder 402 faience sjabti’s.
Uit onderzoek aan het schachtgraf blijkt dat het in de late oudheid is beroofd, hoogstwaarschijnlijk rond de vierde of vijfde eeuw na Christus.

Lee het artikel: The tomb of Wahibre-mery-Neith discovered by the Czech archaeological mission in Abusir.

Zonnetempel Aboe Ghorab

In de eerste week van juli 2022 werd bekendgemaakt dat de gezamenlijke Italiaans-Poolse archeologische missie bij de tempel van koning Nyoeserra te Abu Ghorab de overblijfselen heeft ontdekt van een lemen gebouw dat mogelijk in gebruik is geweest als een zonnetempel. Het bouwwerk is enkele kilometers ten noorden van Abusir gelegen en is gefundeerd op bouwblokken uit kwarts. De ontdekking doet vermoeden dat het hier gaat om de overblijfselen van een van de verloren vier zonnetempels uit de 5^de dynastie. Tot nu was dit heiligdom alleen bekend uit historische bronnen. Het bouwwerk is toegankelijk via een doorgang uit kalkstenen, die leidt naar een gebied met een geplaveide vloer en enorme blokken kwarts. Opgravingen brachten ook keramisch materiaal zoals bierkruiken en vazen met een rode rand aan het licht, die waarschijnlijk werden gebruikt bij tempelrituelen. De precieze betekenis van de zonnetempels is nog steeds niet duidelijk. Het architectonische ontwerp lijkt verder te gaan dan het gebruik ervan bij de begrafenis van de koning. De tempels hebben waarschijnlijk ook een rol gespeeld in de koninklijke cultus.

Lees het artikel: NEW DISCOVERY MAY BE ONE OF THE FOUR LOST ANCIENT EGYPTIAN “SUN TEMPLES”.

Op zoek naar Toetanchamon – Rijksmuseum van Oudheden Leiden

Vanaf zaterdag 2 juli tot en met zondag 28 augustus 2022 kunnen kinderen vanaf 7 jaar in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden de mysteries rond het graf van Toetanchamon ontrafelen.
Samen met Howard Carter en zijn onderzoeksteam gaan de kinderen aan de slag. Er is bijvoorbeeld slim speurwerk nodig om de ingang van Toetanchamons geheime, drieduizend jaar oude graf te vinden. Met behulp van opdrachten, spelletjes, films en verhalen gaan ze op zoek in het dal der Koningen. Kijk voor meer informatie op: Op zoek naar Toetanchamon.

Dodenboek Qenna restauratie – Rijksmuseum van Oudheden Leiden

Op woensdag 22 juni 2022 is het Dodenboek van de koopman Qenna voor het eerst in zijn totaliteit aan het museumpubliek gepresenteerd in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. In de bijna tweehonderd jaar dat het dodenboek van Qenna in het Rijksmuseum van Oudheden wordt bewaard, is de papyrus verschillende keren gerepareerd. Vlak na aankoop werd het aan de achterzijde verstevigd met een dun en transparant papier, het zogenaamde papier végétal. Een groot deel van de Egyptische papyruscollectie is hiermee in de negentiende eeuw gerepareerd. De afgelopen jaren zijn alle 38 delen van de papyrus van Qenna gerestaureerd in de ateliers van het museum. Daarbij hebben de restauratoren de oude reparaties verwijderd, omdat die schade veroorzaakten, en de vellen geconserveerd en ingelijst. Op de voorzijde van de papyrusvellen is in het verleden een soms dikke laag lijm aangebracht. Dat veroorzaakte spanning op het materiaal en daarom begon de restauratie met het verminderen van de lijmlaag. Aan de achterzijde is het witte papier er voorzichtig afgeweekt, waardoor de papyrus nu minder bobbelt. Loszittende stukjes papyrus en pigmenten zijn vastgezet met een verdunde lijmoplossing. Alle vellen zijn uiteindelijk tussen twee glasplaten gemonteerd, zodat ze zowel aan de voor- en achterkant goed te onderzoeken zijn. De papyrus is nog tot en met zondag 4 september 2022 op de eerst verdieping van het museum te bewonderen.

Luister naar het radio-interview op woensdag 22 juni 2022 met conservator Daniel Soliman en restaurator Eliza Jacobi voor het programma Spraakmakers: Daniel Soliman en Eliza Jacobi over ‘De papyrus van Qenna’.

Luister naar het radio-interview op zaterdag 25 juni 2022 met egyptoloog Huub Pragt voor het programma Nieuwsweekend: Rijksmuseum van Oudheden Leiden toont voor het eerst haar oudste aanwinst.

Lees de eerdere berichten over het Dodenboek van Qenna.