De overblijfselen van een rij biervaten te El-Mahasna – Egyptian Ministry of Antiquities – AFP

Lees het Engelstalige artikel: Egypt unearths ‘world’s oldest’ mass-production brewery.
Lees ook: Egypt unearths world’s oldest-known beer factory.
Lees het Nederlandstalige artikel: Mogelijk oudste bierbrouwerij ter wereld ontdekt in Egypte.

De Britse egyptoloog Chris Naunton, gaf op 22 april 2020 een online lezing voor de Egypt Exploration Society, getiteld ‘People of Amarna’. In deze lezing met de ondertitel ‘From Akhenaten and Nefertiti to John Pendlebury and Mary Chubb’ vertelt Naunton over de archeologische site Tell el-Amarna. Naast het verhaal over Achnaton en Nefertiti gaat hij in op de levensverhalen van de belangrijkste archeologen die er hun voetsporen hebben achtergelaten.

Bekijk de video van 1:19:09: People at Amarna.

Op vrijdag 29 januari 2021 werd bekend gemaakt dat de Egyptisch-Dominicaanse missie van de Universiteit van Santo Domingo onder leiding van Dr.Kathleen Martinez, in de Taposiris Magna-tempel ten westen van Alexandrië 16 rotsgraven uit de Grieks-Romeinse Tijd heeft ontdekt. Martinez is al meer dan tien jaar overtuigd dat zij in deze tempel het graf van Cleopatra VII gaat ontdekken. De ontdekte graven bevinden zich voor de Middellandse Zeekust op een rotsheuvel binnen het tempelcomplex. De graven bestaan uit diepe schachten waar zich op de bodem slecht bewaard gebleven mummies bevonden. De mummificatietechniek vertoont echter iets opmerkelijks, namelijk een dun amulet van bladgoud in de vorm van een tong dat in de mond van de mummie is achtergelaten. Ongetwijfeld verwijst dit gebruik naar de wens van de overledene om weer over zijn spraakvermogen te kunnen beschikken zodra hij voor de rechtbank van de god van het Dodenrijk Osiris dient te verschijnen. De archeologische missie heeft in het najaar van 2020 een aantal interessante vondsten gedaan. De belangrijkste is een mummiemasker voor een vrouw. Het vertoont een krans met acht gouden bladeren. Ook is een achttal marmeren portretkopjes aangetroffen die dateren uit de Grieks-Romeinse Tijd.

Lees het artikel: Egypt discovers 16 burials in Taposiris Magna Temple in western Alexandria.
Lees ook: New artefacts unearthed at Taposiris Magna in Alexandria.

Lees ook: Egyptian-Dominican Mission Discover Many Mummies in Alexandria.

Foto: British Museum, Londen.

Als antropoloog en evolutiebioloog is Nathaniel Dominy verbonden aan Dartmouth College in Hanover, New Hampshire. Zijn onderzoek is gericht op het maken van moleculaire en isotopen-analyses op mummies van bavianen. Dit maakt onderdeel uit van zijn biologische veldwerk in Afrika. Het onderzoek heeft enkele jaren in beslag genomen en is uitgevoerd in samenwerking met egyptologe Salima Ikram van de American University in Caïro. Op vrijdag 8 januari 2021 werden de verrassende onderzoeksresultaten openbaar gemaakt. Het onderzoek laat zien hoe en waarom primaten zich tijdens de evolutie hebben aangepast.

In het Nieuwe Rijk gold het Land van Poent als de belangrijkste plaats waar de beste kwaliteit wierook vandaan werd gehaald. Ook stond het gebied bekend om de door de Egyptenaren zo gewaardeerde mantelbavianen (Papio hamadryas). Dit heilige dier van zowel de god Thot als de aanbidder van de zonnegod Ra-Horachte werd op grote schaal in Egypte geïmporteerd. Expedities bereikten Poent door zowel stroomopwaarts langs de Nijl als via de oostkust van Egypte via de Rode Zee naar het zuiden te varen. Poent, was daarmee een enorm uitgestrekt gebied dat grote delen van het huidige Noord-Soedan en Eritrea besloeg. Wellicht dat ook delen van Djibouti, Somalië en zelfs Ethiopië tot het gebied van Poent mogen worden gerekend. Over de exacte locatie wordt binnen de egyptologie nog steeds gedebatteerd.

Dominy onderzocht de mummies van bavianen die zijn aangetroffen in Egyptische graven uit het Nieuwe Rijk. Hij vergeleek de strontium-samenstellingen van de botten, het haar en het glazuur van tanden van de mummies met die van mantelbavianen die in verschillende regio’s in Afrika leven. Dit werpt een licht op de oorsprong van de Egyptische bavianen. Sommigen zijn hoogstwaarschijnlijk in Egypte in gevangenschap gefokt. Andere bavianen moeten zijn geboren in de gebieden van het huidige Ethiopië, Eritrea, Djibouti, Somalië en zelfs Jemen.

Lees het artikel: Mummified baboons reveal the far reach of early Egyptian mariners.

Egyptische archeologen hebben in het najaar van 2020 meer dan vijftig mummiekisten ontdekt in Sakkara. De houten kisten dateren allen uit het Nieuwe rijk (circa 1550-1080v.Chr.) en werden verspreid over 52 grafschachten aangetroffen op een diepte van 10 tot 12 meter. Op zondag 17 januari 2021 werd bekend gemaakt dat deze mummiekisten zijn ontdekt onder de restanten van een veel ouder bouwwerk dat dateert uit de zesde dynastie en daarmee uit het einde van het Oude Rijk (circa 2200 v.Chr.). Naar verluidt is het bouwwerk de dodentempel van koningin Neith.

Lees het artikel: Eeuwenoude dodentempel ontdekt in Egyptische necropolis Sakkara.

Lees ook: Saqqara necropolis will rewrite history.

Op zaterdag 16 januari 2021 werd bekend gemaakt dat op de Oude Rijks begraafplaats Sakkara de dodentempel is ontdekt van koningin Neith. Zij was de dochter en tevens echtgenote van Teti, de eerste farao van de 6^de dynastie. Uit onderzoek zou blijken dat tijdens de 18^de en 19^de dynastie en daarmee tijdens het Nieuwe Rijk, nog steeds een dodencultus voor de koningin uit het Oude Rijk in stand werd gehouden. Dat is meer dan 1000 jaar na haar overlijden. Vanwege de erediensten die nog steeds in de dodentempel werden gehouden voor deze koningin zouden voorname personen uit het Nieuwe Rijk hun graven vlakbij haar heiligdom hebben aangelegd. Het is echter meer aannemelijk dat op de plaats waar de dodentempel van de koningin van koning Teti ooit werd gebouwd, vele eeuwen later nieuwe graven zijn aangelegd die niet in directe relatie staan met de cultus voor de koningin. Dit verschijnsel van ‘overbouwen’ deed zich in de necropool van Sakkara zeer regelmatig voor. De struktuur van de dodentempel uit het Oude Rijk is nu archeologisch onderzocht. Binnen in de tempel zijn drie voorraadkamers uit tichelsteen aangetroffen om er offergaven en rituele instrumenten in op te slaan.

Tot de belangrijkste vondsten behoren 52 grafschachten van 10 tot 12 meter diep, waarin meer dan 50 houten mummiekisten zijn aangetroffen. In de schachten ontdekte de archeologische missie een groot aantal beelden die de god Ptah-Sokar-Osiris uitbeelden. Ook is een houten bootmodel uit het Middenrijk aangetroffen. De ontdekte voorwerpen uit het Nieuwe Rijk zijn van een goede kwaliteit en hebben toebehoord aan hoge ambtenaren uit Memfis. Er zijn sjabti’s gevonden, evenals vele houten mummiemaskers en beelden van Anoebis. Een bijzondere vondst is de bronzen bijl waarvan de eigenaar hoogstwaarschijnlijk een hoge officier in het Egyptische leger was. Belangwekkend zijn de vele fragmenten van een dodenboek van Poechaëf. Het is een papyrusrol met magische spreuken die de overledene zouden helpen bij zijn nachtelijke hemelreis. Het topstuk is een stèle van Chaptah. Hij was een overste van de strijdwagen van de koning, een prestigieuze functie tijdens de 19^de  dynastie. Het bovenste deel van de stèle toont de overledene samen met zijn echtgenote Moetemwia in aanbidding voor de god van het Dodenrijk Osiris. Het onderste deel toont het echtpaar zittend achter een offertafel. Onder de stoel van de dame is een van hun dochters, zittend op haar gevouwen benen, weergegeven. Zij ruikt aan een waterlelie. Voor het echtpaar zijn drie dochters zittend en drie zonen staand weergegeven. Een van de dochters heet Nefertari, genoemd naar de geliefde echtgenote van Ramses II. Een van de zonen heet Chaëmwaset en is vernoemd naar de beroemde vierde zoon van Ramses II.

Een ander bijzonder voorwerp is het dubbele en spiegelbeeldige tjaoe-bordspel dat een opmerkelijk uitsteeksel vertoont van vier extra speelvelden. Hierdoor vormt het spelbord geen rechthoek, maar vertoont het de vorm van de hiëroglief hotep, dat staat voor een gelukzalig offer. Alle andere bekende tjaoe-spelborden uit het Nieuwe rijk vertonen namelijk drie rijen met vierkante speelvelden in de volgorde 12 bij 4 bij 12. Het wordt daarom ook wel het 20-vakjes spel genoemd. Tjaoe kan ‘balletjes’, ‘muren’ en ‘dieven’ betekenen. Dit bijzondere houten spelbord heeft toebehoord aan een koningsschrijver met de naam Ramose.

Lees het artikel: Egyptian archaeological mission at Saqqara Necropolis announces new major discoveries.

Rita Lucarelli is een Italiaanse egyptologe en verbonden aan de University of California, Berkeley. Zij is gespecialiseerd in het Egyptisch Dodenboek. Op woensdag 13 januari 2021 kwam haar Engelstalige online lezing van 32 minuten beschikbaar. Zij legt daarin op uitstekende wijze uit over hoe de Egyptenaren de wezens beschouwden die wij classificeren als demonen.

Bekijk de lezing: Demons in Ancient Egypt.

De Amerikaanse egyptoloog Raymond Johnson, directeur van de Epigraphic Survey in Luxor, gaf in het najaar van 2020 zowel voor het Oriental Institute (Chicago) als voor de Universiteit van Memphis, een buitengewoon interessante lezing getiteld ‘Tutankhamun’s Life, Death and Afterlife’. Het is gebaseerd op het werk dat hij en anderen hebben gedaan bij het maken van ‘joins’ of overeenkomsten tussen reliëfs op talatat-blokken uit de Luxor-tempel en blokken die zijn aangetroffen als opvulling voor pylonen in de Karnak-tempel. Volgens Johnson was het Toetanchamon die begon met de sloop van een deel van het Aton-complex van Achnaton in Karnak. De blokken werden als eerste hergebruikt in Toetanchamon’s ‘Tempel van Nebcheperoera in Thebe’. Dit project zou zijn voortgezet door zijn opvolger Eje. De vraag rijst wat de oorspronkelijke ligging was van deze Toetanchamon-tempel op de westoever van de Nijl. Johnson denkt dat er ooit een dodentempel voor Toetanchamon moet zijn geweest, waarvan nu geen spoor meer is, waar sommige van deze blokken uit afkomstig zijn. De Fransman en Amarna-kenner Marc Gabolde is het daar niet mee eens. Naar zijn mening was het een barkschrijn in de tempel van Karnak. Een verbluffende ontdekking, gebaseerd op studie van de gereconstrueerde scènes, is dat Toetanchamon wordt vertegenwoordigd door deelname aan militaire campagnes en veldslagen. Het is het vroegst bekende, episodische strijdverhaal in de Egyptische kunst, het prototype van de grote Ramessidische strijdscènes van Sethy I, Ramses II en Ramses III. Bovendien zijn er unieke details in de reliëfs die niet voorkomen in andere, latere strijdscènes. Johnson vraagt zich met recht af of het mogelijk is dat de gevechtsscènes uit de tijd van Toetanchamon verwijzen naar echte, historische gebeurtenissen. In de Egyptische kunst is er in deze tijd een neiging naar waarheidsgetrouw uitbeelden, een overblijfsel uit de late Amarnaperiode. Parallel daaraan duidt materiaal uit dezelfde periode de Egyptische militaire activiteit in Syrië en Nubië aan, aan het einde van de regering van Toetanchamon. Te denken valt aan de reliëfvoorstellingen uit het generaalsgraf van Horemheb uit de Leidse collectie. De hergebruikte talatatblokken uit Loeksor geven geen standaardvoorstellingen waarbij de farao als de beschermer van Egypte wordt getoond. Het zijn eerder levensechte en waargenomen details van strijd.  De voorstellingen maken duidelijk dat Toetanchamon werkelijk heeft deelgenomen aan militaire acties. De verbluffende conclusie van Johnson is dat de verwondingen die de koning tijdens een van deze gevechten opliep, mogelijk hebben geleid tot zijn vroegtijdige dood. Dus de verwonding komt niet voort uit een accidentele val van zijn rijtuig, zoals eerder werd gespeculeerd.

Bekijk de video van 1:00:07: Tutankhamun’s Life, Death, and Afterlife – IEAA Lecture by Raymond Johnson.

De verloren gewaande stukken hout uit de Grote Piramide. Foto: University of Aberdeen.

Op woensdag 16 december 2020 werd bekend gemaakt dat na meer dan zeventig jaar een verdwenen object uit de Piramide van Choefoe is teruggevonden. Het betreft vijf stukken cederhout die in de oudheid met elkaar waren verbonden en tezamen mogelijk een duimstok vormden. Daarmee is dit houten voorwerp een van de slechts drie voorwerpen die ooit in de Grote Piramide zijn aangetroffen. De stukken hout zijn teruggevonden in het depot van de University of Aberdeen in Schotland.

In september 1872 ontdekte de Britse ingenieur Waynman Dixon (1844-1930) de drie objecten in wat de Koninginnekamer van de piramide wordt genoemd. De noord- en zuidwand van deze ruimte vertoont kleine rechthoekige openingen die bekend staan als de ‘luchtschachten’. Door op de dun bepleisterde kalksteenwanden te kloppen ontdekte Dixon deze openingen. Hij duwde vervolgens een ijzerdraad tussen de blokken van de zuidwand en kwam tot de ontdekking dat er een holle ruimte achter zat. Hij beitelde door de wand waardoor de eerste schacht werd onthuld. Ook op de tegenoverliggende noordwand trof hij een soortgelijke schacht aan.

De dolerieten bal en gespleten bronzen haak als onderdeel van de Dixon Relics in het British Museum, Londen.

Toen Dixon een kaars aanstak en die in de zuidelijke schacht plaatste, was er een lichte luchtstroom waarneembaar. In de zuidelijke schacht vonden Dixon en zijn compagnon James Grant (1840-1896) een kleine gespleten bronzen haak. De noordelijke schacht leverde een dolerieten bal en vijfstukken cederhout op. Deze voorwerpen werden al snel bekend als de Dixon Relics. De voorwerpen werden door Dixon meegenomen en naar Engeland. Een wetenschappelijk verslag inclusief tekeningen van zijn vondst werd gedaan in het tijdschrift in Nature op 26 december 1872. Daarna verdwenen de voorwerpen uit beeld. Over deze enigszins raadselachtige voorwerpen is in de afgelopen dertig jaar veel gespeculeerd en geschreven.

In 1993 deed de Duitse ingenieur Rudolf Gantenbrink met een robotkarretje onderzoek aan de twee luchtschachten in de Koninginnekamer. In de noordschacht trof hij nog een extra onderdeel aan van hetzelfde soort cederhout dat Dixon meer dan 120 jaar eerder had gevonden. Een ander onderzoek leidde in dat zelfde jaar naar de herontdekking van de dolerieten bal en de bronzen haak. Zij bleken te zijn opgenomen in de collectie van het British Museum in Londen. De beschrijving van de vijf stukken cederhout kwam in 2001 aan het licht. Zij zouden zich moeten bevinden in de collectie van het vroegere Marischal Museum dat in middels was opgegaan in de University Museums van Aberdeen in Schotland. Uit de beschrijving blijkt dat James Grant de houten voorwerpen tot 1895 bij zich heeft gehouden. Daarna kwamen de vijf stukken hout in het bezit van zijn dochter die het vervolgens pas in 1946 aan de University of Aberdeen schonk. Door ingrijpende verbouwingen, verhuizingen en het samen voegen van verschillende museumcollecties, bleven de verdwenen houten voorwerpen echter tot voor kort onvindbaar.

De van oorsprong Egyptische conservator Abeer Eladany hield zich onlangs bezig met de catalogisering van voorwerpen in het depot van de afdeling Azië. Daar trof zij een honderd jaar oude sigarendoos aan met een rode maansikkel en een vijfpuntige ster erop. Ze was erdoor gefascineerd, ook omdat het duidelijk niet in de Azië-collectie thuishoorde. Toen ze het nummer 16374 op het doosje opzocht in de Egypte-catalogus, wist ze meteen dat dit iets was wat al jaren kwijt was. De houtfragmenten zijn recent onderzocht volgens de koolstofdatering en blijken te dateren uit de periode tussen 3341 en 3094 v.Chr. Dat is zelfs honderden jaren ouder dan de Piramide van Choefoe zelf. De directeur van het universiteitsmuseum in Aberdeen, Neil Curtis, speculeert dat het mogelijk te maken heeft met oud hout dat vanwege schaarste werd hergebruikt of dat het voorwerp was gemaakt van hout uit een eeuwenoude boom. De ontdekking van de houtfragmenten zal in ieder geval de interesse in de Dixon Relics doen opleven.

Bekijk de video van 2:12
Lees het artikel: Verloren object uit Piramide van Cheops teruggevonden.
Lees ook: Missing Great Pyramid Artifact Found in Cigar Box in Scotland.
Lees ook: ‘Hugely significant’ lost artefact from Egyptian Great Pyramid found in cigar box in Aberdeen.