Op zaterdag 16 januari 2021 werd bekend gemaakt dat op de Oude Rijks begraafplaats Sakkara de dodentempel is ontdekt van koningin Neith. Zij was de dochter en tevens echtgenote van Teti, de eerste farao van de 6de dynastie. Uit onderzoek zou blijken dat tijdens de 18de en 19de dynastie en daarmee tijdens het Nieuwe Rijk, nog steeds een dodencultus voor de koningin uit het Oude Rijk in stand werd gehouden. Dat is meer dan 1000 jaar na haar overlijden. Vanwege de erediensten die nog steeds in de dodentempel werden gehouden voor deze koningin zouden voorname personen uit het Nieuwe Rijk hun graven vlakbij haar heiligdom hebben aangelegd. Het is echter meer aannemelijk dat op de plaats waar de dodentempel van de koningin van koning Teti ooit werd gebouwd, vele eeuwen later nieuwe graven zijn aangelegd die niet in directe relatie staan met de cultus voor de koningin. Dit verschijnsel van ‘overbouwen’ deed zich in de necropool van Sakkara zeer regelmatig voor. De struktuur van de dodentempel uit het Oude Rijk is nu archeologisch onderzocht. Binnen in de tempel zijn drie voorraadkamers uit tichelsteen aangetroffen om er offergaven en rituele instrumenten in op te slaan.
Tot de belangrijkste vondsten behoren 52 grafschachten van 10 tot 12 meter diep, waarin meer dan 50 houten mummiekisten zijn aangetroffen. In de schachten ontdekte de archeologische missie een groot aantal beelden die de god Ptah-Sokar-Osiris uitbeelden. Ook is een houten bootmodel uit het Middenrijk aangetroffen. De ontdekte voorwerpen uit het Nieuwe Rijk zijn van een goede kwaliteit en hebben toebehoord aan hoge ambtenaren uit Memfis. Er zijn sjabti’s gevonden, evenals vele houten mummiemaskers en beelden van Anoebis. Een bijzondere vondst is de bronzen bijl waarvan de eigenaar hoogstwaarschijnlijk een hoge officier in het Egyptische leger was. Belangwekkend zijn de vele fragmenten van een dodenboek van Poechaëf. Het is een papyrusrol met magische spreuken die de overledene zouden helpen bij zijn nachtelijke hemelreis. Het topstuk is een stèle van Chaptah. Hij was een overste van de strijdwagen van de koning, een prestigieuze functie tijdens de 19de dynastie. Het bovenste deel van de stèle toont de overledene samen met zijn echtgenote Moetemwia in aanbidding voor de god van het Dodenrijk Osiris. Het onderste deel toont het echtpaar zittend achter een offertafel. Onder de stoel van de dame is een van hun dochters, zittend op haar gevouwen benen, weergegeven. Zij ruikt aan een waterlelie. Voor het echtpaar zijn drie dochters zittend en drie zonen staand weergegeven. Een van de dochters heet Nefertari, genoemd naar de geliefde echtgenote van Ramses II. Een van de zonen heet Chaëmwaset en is vernoemd naar de beroemde vierde zoon van Ramses II.
Een ander bijzonder voorwerp is het dubbele en spiegelbeeldige tjaoe-bordspel dat een opmerkelijk uitsteeksel vertoont van vier extra speelvelden. Hierdoor vormt het spelbord geen rechthoek, maar vertoont het de vorm van de hiëroglief hotep, dat staat voor een gelukzalig offer. Alle andere bekende tjaoe-spelborden uit het Nieuwe rijk vertonen namelijk drie rijen met vierkante speelvelden in de volgorde 12 bij 4 bij 12. Het wordt daarom ook wel het 20-vakjes spel genoemd. Tjaoe kan ‘balletjes’, ‘muren’ en ‘dieven’ betekenen. Dit bijzondere houten spelbord heeft toebehoord aan een koningsschrijver met de naam Ramose.
Lees het artikel: Egyptian archaeological mission at Saqqara Necropolis announces new major discoveries.
Rita Lucarelli is een Italiaanse egyptologe en verbonden aan de University of California, Berkeley. Zij is gespecialiseerd in het Egyptisch Dodenboek. Op woensdag 13 januari 2021 kwam haar Engelstalige online lezing van 32 minuten beschikbaar. Zij legt daarin op uitstekende wijze uit over hoe de Egyptenaren de wezens beschouwden die wij classificeren als demonen.
De Amerikaanse egyptoloog Raymond Johnson, directeur van de Epigraphic Survey in Luxor, gaf in het najaar van 2020 zowel voor het Oriental Institute (Chicago) als voor de Universiteit van Memphis, een buitengewoon interessante lezing getiteld ‘Tutankhamun’s Life, Death and Afterlife’. Het is gebaseerd op het werk dat hij en anderen hebben gedaan bij het maken van ‘joins’ of overeenkomsten tussen reliëfs op talatat-blokken uit de Luxor-tempel en blokken die zijn aangetroffen als opvulling voor pylonen in de Karnak-tempel. Volgens Johnson was het Toetanchamon die begon met de sloop van een deel van het Aton-complex van Achnaton in Karnak. De blokken werden als eerste hergebruikt in Toetanchamon’s ‘Tempel van Nebcheperoera in Thebe’. Dit project zou zijn voortgezet door zijn opvolger Eje. De vraag rijst wat de oorspronkelijke ligging was van deze Toetanchamon-tempel op de westoever van de Nijl. Johnson denkt dat er ooit een dodentempel voor Toetanchamon moet zijn geweest, waarvan nu geen spoor meer is, waar sommige van deze blokken uit afkomstig zijn. De Fransman en Amarna-kenner Marc Gabolde is het daar niet mee eens. Naar zijn mening was het een barkschrijn in de tempel van Karnak. Een verbluffende ontdekking, gebaseerd op studie van de gereconstrueerde scènes, is dat Toetanchamon wordt vertegenwoordigd door deelname aan militaire campagnes en veldslagen. Het is het vroegst bekende, episodische strijdverhaal in de Egyptische kunst, het prototype van de grote Ramessidische strijdscènes van Sethy I, Ramses II en Ramses III. Bovendien zijn er unieke details in de reliëfs die niet voorkomen in andere, latere strijdscènes. Johnson vraagt zich met recht af of het mogelijk is dat de gevechtsscènes uit de tijd van Toetanchamon verwijzen naar echte, historische gebeurtenissen. In de Egyptische kunst is er in deze tijd een neiging naar waarheidsgetrouw uitbeelden, een overblijfsel uit de late Amarnaperiode. Parallel daaraan duidt materiaal uit dezelfde periode de Egyptische militaire activiteit in Syrië en Nubië aan, aan het einde van de regering van Toetanchamon. Te denken valt aan de reliëfvoorstellingen uit het generaalsgraf van Horemheb uit de Leidse collectie. De hergebruikte talatatblokken uit Loeksor geven geen standaardvoorstellingen waarbij de farao als de beschermer van Egypte wordt getoond. Het zijn eerder levensechte en waargenomen details van strijd. De voorstellingen maken duidelijk dat Toetanchamon werkelijk heeft deelgenomen aan militaire acties. De verbluffende conclusie van Johnson is dat de verwondingen die de koning tijdens een van deze gevechten opliep, mogelijk hebben geleid tot zijn vroegtijdige dood. Dus de verwonding komt niet voort uit een accidentele val van zijn rijtuig, zoals eerder werd gespeculeerd.
Laat u zondag 13 december 2020 vanaf 13.00 uur in een virtuele rondwandeling meevoeren door Leiden en de Egyptische afdeling van het Rijksmuseum van Oudheden.
In de avond van de tweede dag van de online Winter School ‘Zon, maan en planeten’ valt een bijzonder verschijnsel waar te nemen aan de sterrenhemel. Op maandag 21 december 2020 lijken, vanaf de aarde gezien, de planeten Jupiter en Saturnus samen te smelten. Deze zogenoemde conjunctie gebeurt elke twintig jaar, door de banen van Jupiter, Saturnus en de aarde rond de zon. Maar nu is het gat tussen de twee planeten bijzonder klein. De afstand tussen Jupiter en Saturnus is dan ongeveer een vijfde van de diameter van de maan. Met het blote oog zullen de twee planeten dan tegen elkaar aan staan. Op 16 juli 1623 stonden deze twee planeten ook heel dicht bij elkaar, maar toen was de grote conjunctie minder goed waarneembaar.
