CT-scan mummie met de tweede foetus – Foto: Margolis and Hunt – International Journal of Osteoarcheology

Op donderdag 4 januari 2024 werd bekend gemaakt dat de stoffelijke resten van een ongeboren foetus die is aangetroffen in de mummie van een jonge Egyptische vrouw laten zien dat ze stierf tijdens de bevalling van een tweeling. Toen archeologen in 1908 de mummie ontdekten werd deze al snel van het windsel ontdaan. De onderzoekers troffen toen al een in mummiewindsel gewikkelde foetus aan en de overblijfselen van een placenta die tussen de benen van de jonge vrouw waren geplaatst. Uit aantekeningen blijkt dat men vervolgens de buikholte van de moeder inspecteerde en er de schedel aantrof van de foetus die vastzat in het geboortekanaal. Dit wijst erop dat de vrouw is overleden aan de complicaties tijdens de bevalling. Meer dan een eeuw later werd echter pas ontdekt dat er sprake is van nog een tweede foetus. Dit ongeboren kindje moet door de balsemers in de borstholte van de jonge vrouw zijn geplaatst. Een CT-scan is gemaakt om haar bekkenafmetingen te kunnen bestuderen. Daarbij kwam de tweede foetus aan het licht. De vrouw moet zijn gestorven tijdens de bevalling nadat het hoofd van de eerste foetus vast kwam te zitten in het geboortekanaal. Het hoofdje van een foetus die tijdens de bevalling de baarmoeder verlaat, wordt meestal tegen de borst gedrukt om doorgang door het bekken mogelijk te maken. De onderzoekers denken dat in dit geval het hoofd van de foetus in een positie zat die te breed was om er doorheen te komen en vast kwam te zitten.

Lees het artikel: Mummie onthult tragedie: Jonge moeder stierf bij geboorte van tweeling.
Lees ook: Ancient Egyptian teenager died while giving birth to twins, mummy reveals.
Lees ook: Researchers were surprised to discover a second fetus inside a 2,000-year-old mummy over 100 years after archeologists found it.

Gouden ring met de naam van Toetanchamon – Metropolitan Museum of Art, New York

Eind december 2023 publiceerde Britse egyptoloog Nicholas Reeves een artikel Tutankhamun, “Beloved of the Aten and Amun-Re” waarin hij diep ingaat op de historische achtergronden van een gouden zegelring die in het Metropolitan Museum of Art, New York wordt bewaard. Reeves gaat er van uit dat de Atonrevolte aan het begin van de regering van Achnaton geleidelijk aan is afgezwakt. Er zou zelfs tijdens de Amarnaperiode sprake zijn van een getolereerde heropleving van de cultus voor Amon. Daarbij komt dat deze terugkeer van de Thebaanse god op geen enkele manier afhankelijk was geweest van de ondergang van de zonnegod Aton. Volgens Reeves is het al tijdens de laatste jaren van de regering van Achnaton duidelijk dat zowel de nieuwe als oude religie in een bepaalde mate van harmonie naast elkaar probeerden te bestaan. Echter, met het overlijden van eerst Achnaton, en vervolgens van zijn echtgenote, mederegent en opvolger, Nefertiti, kwam er een kink in de kabel. De periode van wederzijds respectvol samenleven van Aton en Amon draaide uit op een mislukking. Het exacte verloop van deze uiteindelijke ineenstorting is niet meer na te gaan, maar heeft plaatsgevonden tijdens de beginjaren van de regering van Toetanchaton/Toetanchamon. Maar als de ‘Restauratie stèle’ inderdaad de formele verwerping van de Aton beklinkt, zoals sommige egyptologen beweren, dan zou dit hebben plaatsgevonden in het vierde regeringsjaar van Toetanchamon.

Een reis door de wereld van Toetanchamon.

Op woensdag 27 december 2023 werd bekend dat de lang verwachte opening van het Grand Egyptian Museum in fases wordt doorgevoerd. Een maand eerder werd de ‘Grand Staircase‘ oftewel de Grote Trap van het museum voor het publiek toegankelijk.
Een andere noviteit krijgt nu de aandacht, namelijk de interactieve presentatie ‘Een reis door de wereld van Toetanchamon’. Het Amerikaanse bedrijf Sila Sveta maakt gebruikt van de nieuwste digitale weergavetechnieken. Bezoekers zien zichzelf middenin het leven van de legendarische farao Toetanchamon. Men begint aan een spectaculaire audiovisuele reis door de hoogtijdagen van de Egyptische beschaving. De geavanceerde tentoonstelling maakt deel uit van een reeks tijdelijke tentoonstellingen voor het Grand Egyptian Museum, beheerd en georganiseerd door Legacy Company. Het is niet bekend hoelang deze interactieve presentatie ‘Een reis door de wereld van Toetanchamon’ te zien blijft in het Grand Egyptian Museum.

Bekijk de videotrailer van 1:42 van het virtuele spektakel zoals dat in het Grand Egyptian Museum wordt vertoond: Een reis door de wereld van Toetanchamon.

Dezelfde presentatie is overigens tot 1 april 2024 te zien in de Toetanchamon-show in Hamburg.

Bonaparte in Egypte

De online Winter school ‘Napoleon in Egypte’ gaat op donderdag 4 januari 2024 van start en wordt georganiseerd in samenwerking met reisorganisatie Historizon uit Veenendaal. Deze cursus bestaat uit vier lessen van een uur die zijn verspreid over twee opeenvolgende dagen. Bij iedere lesdag start de eerste les om 14.00 uur. Na een pauze van ongeveer tien minuten start om 15.10 uur de tweede les. Deelnemers kunnen deze onlinecursus rechtstreeks op hun computer of tablet volgen.
Ga online mee aan boord van een Frans fregat uit de Napoleontische expeditie. Weldra bereiken we in 1798 de baai van Alexandrië. Egyptoloog Huub Pragt vertelt u in vier lessen van een uur alles over wat de 167 Franse geleerden, die waren meegereisd, in het mysterieuze land hebben ontdekt. Een van hen was de kleurrijke kunstenaar en archeoloog Dominique Vivant Denon. Hij maakte een aantal schetsen die hij in 1802 in het tweedelige Voyage dans la basse et la haute Egypte publiceerde. Vele andere Franse wetenschappers en kunstenaars die deelnamen aan de expeditie komen ter sprake. Hun onderzoekingen zouden uiteindelijk leiden tot de publicatie van de Description de l’Égypte. Het is ook de tijd waarin de beroemde Steen van Rosetta werd ontdekt. Deze stenen plaat vertoont drie verschillende schriftsystemen die er mede toe hebben geleid dat Jean François Champollion in 1822 het hiërogliefenschrift wist te ontcijferen.

Voor informatie en aanmelden: Winter school ‘Napoleon in Egypte’.

Hiërogliefen op de obelisk van Hatsjepsoet te Karnak

Voor de liefhebber van het Egyptische hiërogliefenschrift is het Thesaurus Linguae Aegyptiae (TLA) een onmisbaar hulpmiddel. Deze website biedt zowel een Egyptisch-Duits als een Egyptisch-Engels woordenboek aan. Het is ook mogelijk om op woordniveau van het Duits of het Engels naar het Egyptisch te vertalen. Daarnaast biedt het TLA de zeer betrouwbare gecomputeriseerde weergave aan van duizenden hiërogliefenteksten met hun transliteratie en vertaling. Het Thesaurus Linguae Aegyptiae wordt vrijwel dagelijks aangepast en uitgebreid. De Egyptologen en taalkundigen die momenteel aan dit omvangrijke project zijn verbonden zijn Dr. Tonio Sebastian Richter en Dr. Daniel A. Werning namens de Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften en Dr. Hans-Werner Fischer-Elfert en Dr. Peter Dils namens de Sächsische Akademie der Wissenschaften zu Leipzig. Op de Home-pagina van het TLA wordt in rode letters verwezen naar een pdf getiteld ‘text object tree’. Wanneer men er op klikt, komt men in een omvangrijke pdf met duizenden hyperlinks naar hiërogliefenteksten met hun transliteratie en vertaling. Deze teksten variëren in tijdsperiode waarin ze voor het eerst voorkomen van circa 3.000 v.Chr. tot circa 300 n.Chr. Houd bij het zoeken naar een bepaalde tekst via de zoekfunctie in het document de Duitse schrijfwijze aan.

Men kan de verwijzing naar het Thesaurus Linguae Aegyptiae steeds terugvinden onderaan op de pagina: Hiërogliefenschrift.
Bekijk ook de verwijzing haar het TLA in: Tekstvertalingen.

Necho II – Rijksmuseum van Oudheden Leiden

Dit twintig centimeter hoge sjabti is afkomstig uit het graf van farao Necho II en kan worden bewonderd in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. De sjabti is in 1988 via de kunsthandel in het museum terecht gekomen. Bijna dertig jaar na de aankoop rees er toch twijfel over de echtheid. Het mummievormige voorwerp is namelijk gemaakt van geglazuurd aardewerk dat faience wordt genoemd. Als het echt van oud-Egyptisch faience was gemaakt, dan leek het beeldje te licht te zijn voor zijn grootte en zou het materiaal wellicht modern gips zijn. In 2018 was de oesjabti zelfs te zien in een tentoonstelling over vervalsingen in Hildesheim. Op maandag 11 december 2023 werd bekend gemaakt dat de echtheid van de sjabti van farao Necho II in ere is hersteld. Om definitief duidelijkheid te krijgen over het materiaal is het grafbeeldje uiteindelijk onder de loep genomen door onderzoeker het Nederlands Edelsteen Laboratorium van museum Naturalis in Leiden. Daarvoor gebruikte men XRF (op basis van röntgenstraling) en ramanspectroscopie, een niet-destructieve, chemische analysetechniek die is gebaseerd op de interactie van licht met de chemische bindingen in een materiaal. Het onderzoek laat zien dat het beeldje onmiskenbaar gemaakt is van faience, met het mineraal kwarts als belangrijkste bestanddeel.

Lees het artikel: Beeldje farao Necho II in ere hersteld.
Lees ook: Egyptisch grafbeeldje Rijksmuseum van Oudheden blijkt toch echt.

Schedels van bavianenmummies

Op dinsdag 5 december 2023 werd bekend gemaakt dat onderzoekers van het Belgische Instituut voor Natuurwetenschappen hebben ontdekt dat in het oude Egypte bavianen in gevangenschap werden gehouden in een fokprogramma met als doel dieren te mummificeren.  werden. Dat de oude Egyptenaren dieren mummificeerden was natuurlijk al veel langer bekend. Maar nu is vastgesteld dat bavianen in Nubië werden gevangen en in Egypte in gevangenschap werden gehouden. De onderzoekers Bea De Cupere en Wim Van Neer hebben 36 mummies van bavianen onderzocht. Deze dierenmummies zijn afkomstig uit de Thebaanse Wadi die bekend staat als Gabbanat el-Qoeroed wat ‘Dal van de Apen’ betekent. Voor archeologen geen onbekende plaats. Het is het gebied dat op de westoever van Loeksor achter het Dal der Koninginnen is gelegen. De hoofdwadi vertakt zich in vier secties die Wadi A, B, C en D worden genoemd. Wadi Gabbanat el-Qoeroed vormt samen me Wadi el-Gharby de zijtakken genaamd Wadi E, F en G. Dit is het gebied waar in de roman De Verborgen Tombe het graf van Mencheperra vlakbij zou zijn gelegen. De mummies die zijn onderzocht dateren tussen 800 en 500 v.Chr. De resten werden al in het seizoen 1905-1906 ontdekt door Franse zoölogen Louis Lortet and Claude Gaillard. Lortet was de toenmalige directeur van het Muséum d’Histoire Naturelle de Lyon, waar de mummies nu nog steeds worden bewaard. Slechts vier bavianen zagen er volgens de onderzoekers gezond uit, alle anderen vertoonden gebreken. Vaak hebben ze gebogen ledematen, wat typerend is voor rachitis. Dat komt door een tekort aan vitamine D, als gevolg van te weinig zonlicht. Dat suggereert dat de dieren in gevangenschap zijn geboren en getogen.

Lees het artikel: Eerst ondervoed in gevangenschap, daarna gemummificeerd en aanbeden: het leven van bavianen bij de oude Egyptenaren.
Lees ook: Ancient Egypt’s sacred baboons had tough lives, study suggests.

Reliëf van Karachamon in zijn graf in Asasif.

De egyptologen Kenneth Griffin, Erhart Graefe en Mohammed Shebib zijn betrokken bij het South Asasif Conservation Project onder leiding van Dr Elena Pischikova. In het najaar van 2023 hebben de onderzoekers een belangrijke ontdekking gedaan aan het graf TT223 van de priester Karachamon.

Luister naar de uitleg van de drie wetenschappers: Texts of the Ritual of the Hours of the Day and Night: Challenges and Achievements.