De piramide van koningin Tetisjeri in Abydos na de restauratie. Foto: Egyptische Hoge Raad voor Oudheden

De Amerikaanse egyptoloog Dr. Steve Harvey is sinds 1993 directeur van het Ahmose and Tetisheri Project, dat zich richt op de opgraving van het monumentale complex van koning Ahmose in Abydos. Het project staat onder auspiciën van het Pennsylvania-Yale-Institute of Fine Arts, NYU-expeditie naar Abydos. Het veldwerk van Harvey in en rondom het piramidecomplex van Ahmose heeft belangrijke nieuwe inzichten opgeleverd in de architectuur en decoratie van tempels aan het begin van het Nieuwe Rijk. Sinds 2017 is er echter een koerswijziging doorgevoerd door de Egyptische Hoge Raad van Oudheden. Men werkt nog wel samen met Amerikanen, maar nu met twee andere universiteiten, te weten New York Univeristy onder leiding van Mat Adam en Princeton Univeristy onder leiding van Deborah Fishak.
Op de archeologische site van zuid-Abydos is de door Harvey opgegraven piramide koningin Tetisjeri te vinden. Het is officieel de laatst bekende piramide voor een koningin in het oude Egypte. Tetisjeri was de moeder van koning Seqenenra Tao II, de Thebaanse heerser die oorlog voerde tegen de Hyksos.

Op vrijdag 23 juni 2023 maakte Mostafa Waziri, de secretaris-generaal van de Hoge Raad voor Oudheden, de resultaten bekend van het restauratieproject aan de piramide van Tetisjeri. Deze werd uitgevoerd door de nieuwe Egyptisch-Amerikaanse missie. De restauratiewerkzaamheden waren vooral bedoeld om de fundering en muren van de piramide te consolideren. Ook zijn ontbrekende onderdelen van de piramide toegevoegd om bezoekers een volledig beeld te geven van de piramide en de constructiemethoden die de oude Egyptenaren gebruikten. Debora Fishak, het hoofd van de archeologische missie aan Amerikaanse zijde, legde uit dat de missie een lichte houten constructie heeft gefabriceerd op het oorspronkelijke oppervlak van de hellende piramide – onder een hoek van 63 graden – om ervoor te zorgen dat de hellingshoek van de muren behouden zou blijven tijdens de restauratie.

Lees het artikel: Tetisheri – The last known pyramid for a queen in Ancient Egypt is back!

Toetanchamon uit de waterlelie – Grand Egyptian Museum Caïro

Op vrijdag 2 juni 2023 werd bekend gemaakt dat de Zwitserse egyptoloog Michael Habicht samen met vier collega’s van het Research Center – Forensic Anthropology, Paleopathology and Bioarchaeology (FAPAB) uit het Italiaanse Avola op het eiland Sicilië een bijzondere reconstructie hebben gemaakt van het gezicht van farao Toetanchamon. Sommige nieuwsberichten hierover suggereren dat het gezicht van Toetanchamon voor het eerst digitaal is gereconstrueerd. Dat is niet correct. In het verleden zijn zelfs verscheidene pogingen ondernomen om tot een geloofwaardige gezichtsreconstructie te komen op basis van een CT-scan van de mummie van de jonggestorven farao. Zie bijvoorbeeld dit bericht uit mei 2005 over de gezichtsreconstructie door de Franse beeldhouwster Élisabeth Daynès: Revealed after 3,300 years: the face of king Tut.

Wat de huidige gezichtsreconstructie zo bijzonder maakt, is dat nu duidelijk kan worden opgemaakt dat Toetanchamon een langgerekt achterhoofd heeft gehad. De Braziliaanse 3D-ontwerper Cicero Moraes maakt onderdeel uit van het wetenschappelijke team. Hij is gespecialiseerd in forensische gezichtsreconstructies. Hij gaat zelfs zo ver door te stellen dat de vorm van de schedel erop zou wijzen dat Toetanchamon een opmerkelijk groot hersenvolume moet hebben gehad. Volgens hem heeft slechts ongeveer vijf procent van de mensen op aarde een brein van deze omvang. De weergave van de scan-resultaten van de schedel van de mummie van Toetanchamon werd door onderzoekers ook nog eens vergeleken met de vorm van schedel in het hier getoonde beschilderde houten beeldje. Het toont het kopje van Toetanchamon dat uit een waterlelie tevoorschijn komt.

Dit verschijnsel van langhoofdigheid staat in de schedelleer bekend als  Dolichocephalie Het is een bekend verschijnsel bij Hurritische bevolkingsgroepen zoals de Mitanni.

Lees het artikel: Wetenschappers onthullen hoe Toetanchamon er bij leven uit moet hebben gezien (en stuiten op een – letterlijk – grote verrassing).
Lees ook: King Tutankhamun’s face is seen for the first time in over 3,300 YEARS: Incredible reconstruction reveals the Egyptian pharaoh looked ‘more like a young student’ than a king.
Lees ook: Tutankhamun’s ‘delicate’ face reconstructed digitally for first time.

Het geknielde beeld Impossible – National Museums of Scotland (NMS) in Edinburgh

De National Museums of Scotland in Edinburgh heeft al meer dan 150 jaar een bijzonder beeld van een geknielde man wiens gezicht is vernietigd in het bezit. Gezeten op zijn schoot, genesteld in zijn uitgestrekte armen, houdt hij de kleine, mollige figuur vast van een kind dat onmiskenbaar een farao is. Het kind draagt de blauwe kroon met een uraeus. Het beeld is voor generaties aan egyptologen een mysterie gebleven omdat het ‘impossible’ zou zijn. Volgens de strikte conventies kon een gewone burger op geen enkel moment een regerende koning aanraken, laat staan in zo’n intiem contact. Conservator Margaret Maitland vond beelden van hetzelfde type in verschillende musea over de hele wereld. Ze merkte ook op dat ze nog één ding gemeen hadden: ze waren allemaal afkomstig van opgravingen te Deir el-Medina, het dorp van de arbeiders en ambachtslieden die verantwoordelijk waren voor de aanleg van de koningsgraven. Maitland veronderstelt dat de voormannen van de arbeiders in Deir el-Medina de unieke toestemming hadden om standbeelden van de koning aan te bieden aan kapellen in hun eigen tempel van Hathor in Deir el-Medina, waarbij ze zichzelf in nauw contact met deze beelden afbeeldden. Het feit dat dit beeld het standbeeld van de farao afbeeldt, en niet de farao zelf, maakt het bestaan ervan acceptabeler. Als Maitland’s identificatie van de kleine koning aan Ramses II correct is, weten we wie de donor is: zijn naam is Ramose.

Lees het artikel: The King and I: The politics of royal statue dedication and patronage at Deir el-Medina.

De 19^de Saqqara-dag vindt plaats op zaterdag 3 juni 2023 in het Lipsiusgebouw van de Universiteit Leiden.

Programma
09:00-09.45u Inschrijving en ontvangst met koffie/thee
09.45-10.00u Opening 19e Saqqara-dag door de voorzitter van Friends of Saqqara Vincent Oeters
10.00-10.45u A mastaba for Weni at Saqqara (Engelstalig) Philippe Collombert (Université de Genève)
10.45-11.15u Pauze met koffie/thee
11.15-11.30u Spelingen der natuur Rob Demarée
11.30-12.00u De Boeddha van Berenike. Een Indische handelsgemeenschap in Romeins Egypte Roderick Geerts
12.00-14.00u Lunchpauze (op eigen gelegenheid)
14.00-14.20u Sakkara, opgraven in de praktijk Servaas Neijens
14.20-14.40u Film Living Memories: The Workmen of Saqqara Fatma Keshk, Ashraquet Bastawrous en Servaas Neijens
14.40-15.15u Pauze
15.15-16.15u De Leids-Turijnse opgravingen in Sakkara 2022-2023: De graven van Panehsy en Yuyu Nico Staring
16.15-16.30u Loterijtrekking
16.30-18.00u Afsluitende borrel
vanaf 18.00u Diner in restaurant Pizzeria Karalis (optioneel)

De volgende onderdelen staan ook dit jaar weer op het programma:
• Tweedehands boekenmarkt met heel veel aanbod!
• Lotterij met verschillende prijzen
• Afsluitende borrel

Entree: donateurs gratis, studenten € 7,50, niet-donateurs € 15.
We stellen het op prijs om vooraf te weten hoeveel bezoekers we kunnen verwachten.

Aanmelden via Saqqara.nl.

De zilveren armbanden van Hetepheres – Museum of Fine Arts Boston

In 1925 werden de prachtige zilveren armbanden van koningin Hetepheres, de moeder van Choefoe, in haar graf ontdekt. Onderzoekers van het Museum of Fine Arts in Boston hebben met behulp van moderne technieken de samenstelling van de armbanden vastgesteld. Door te kijken naar de isotopenverhouding konden ze vervolgens met vrij grote zekerheid de mijnen op de Cycladen aanwijzen als bron van het zilver. Ook zijn er aanwijzingen dat de oude Egyptenaren wat goud aan het zilver toevoegden, om zo een mooiere en gemakkelijker te bewerken legering te verkrijgen. Daarnaast geef het onderzoek ook meer inzicht in hoe de Egyptenaren die legering vervolgens omtoverden tot een armband. Zo zouden de oude Egyptenaren regelmatig met een hamer op het onverhitte metaal hebben geslagen. Die klappen maakten het metaal echter broos en om te voorkomen dat het zou breken, moeten de oude Egyptenaren het tussendoor ook regelmatig iets verhit hebben. Waarna het na afkoeling weer met behulp van hamers bewerkt kon worden.

Lees het artikel: Mysterie van de zilveren armbanden van de moeder van farao Cheops lijkt eindelijk opgelost.

Balsemingsplaatsen in Sakkara – foto AP

Op zaterdag 27 mei 2023 werd bekend gemaakt dat archeologen een bijzondere vondst hebben gedaan in Sakkara. De ontdekking werd gedaan bij het heiligdom van de godin Bastet, waar de catacomben van gemummificeerde katten, bekend als het Boebasteion te vinden zijn. Onderzoekers hebben twee balseminigsplaatsen opgegraven, die dateren uit de 30^ste dynastie. De eerste is een rechthoekig gebouw met meerdere kamers met stenen bedden van twee meter lang en vijftig cm breed. Deze bedden werden gebruikt voor de mummificatie van mensen. De bedden waren bedekt met gips en hadden goten. Onder de voorwerpen die in de werkplaats zijn aangetroffen, bevond zich aardewerk en rituele voorwerpen die werden gebruikt bij de mummificatie. De tweede is ook rechthoekig van vorm en is gebouwd met lemen muren en stenen vloeren. Het bestaat uit verschillende kamers waar heilige dieren werden gemummificeerd. Er werden ook bronzen gereedschappen gevonden die bij het mummificatieproces werden gebruikt. De werkplaats bevatte vijf stenen bedden, kleiner dan die waren ontdekt in de werkplaats voor het balsemen van mensen.
Er zijn ook twee graven ontdekt. De eerste mastaba dateert uit de 5^de dynastie en vertoont een geschilderde stenen gevel. De namen van de overledene staat in de gevel gegraveerd, Ny-hesoet-ba. Hij was opzichter van de acteschrijvers en priester van Horus en Maät.
Het tweede graf dateert uit de 18^de dynastie. De naam van de eigenaar luidt Mencheper. Hij was een priester van de Kanaänitische godin Qadesh. Het graf is rechtstreeks uit de rots gehouwen en heeft een versierde doorgang en bovendorpel met de namen van de overledene en zijn vrouw.

Lees het artikel: Egypte onthult nieuw ontdekte tombes en werkplaatsen in necropolis.
Bekijk de video van 44 seconden: Egypte toont eeuwenoude net ontdekte tombes en werkplaatsen

De grafkamer van KV7 van Ramses II

Het graf KV7 van Ramses II in het Dal der Koningen is al decennialang gesloten voor het publiek. Dat zal voorlopig ook nog wel zo blijven, omdat er momenteel restauratiewerk wordt doorgevoerd. Het is sinds kort wel mogelijk om het graf virtueel te bezoeken. Ondanks de bouwactiviteit die zijn regeringsperiode kenmerkt is het graf van Ramses II in een zeer slechte staat bewaard gebleven. De kalksteenrots is tamelijk poreus en de met reliëfs versierde grafwanden zijn door de eeuwen afgebrokkeld. Ook heeft het graf verscheidene keren te lijden gehad van overstromingen waardoor de schilderingen grotendeels zijn weggevaagd.

Bezoek het graf van Ramses II.
Bekijk de pagina Monumenten in panorama voor meer virtuele bezoeken aan Egyptische monumenten.

Cleopatra volgens Netflix

Cleopatra VII is een van de beroemdste vrouwen uit de oudheid. Ze werd geboren in 69 voor Christus en ze was de heerser over Egypte van 51 tot 30 v.Chr. Dat was de tijd dat de Ptolemaeën de farao’s van Egypte waren. Na haar dood vielen de Romeinen Egypte binnen.

De trailer van de nieuwe Netflixdocumentaire African Queens: Queen Cleopatra heeft veel beroering veroorzaakt in Egypte. Op woensdag 10 mei 2023 komt de serie uit en kan wereldwijd worden bekeken. Cleopatra wordt vertolkt door de zwarte actrice Adele James. Er doen heel wat verhalen over Cleopatra de ronde, maar over een ding zijn archeologen en onderzoekers het eens. Cleopatra was niet zwart, want de Ptolemeïsche vorsten huwden binnen hun eigen familie, meestal broer en zus, en hadden gezamenlijk een Macedonische achtergrond. De Egyptenaren hebben nu het gevoel dat hun unieke identiteit wordt geclaimd en gestolen door anderen.

Lees het artikel: Egypte niet te spreken over “zwarte Cleopatra” in Netflixserie.
Lees ook: Debat over zwarte Cleopatra in serie: ‘We weten niet veel over haar uiterlijk’.

In de vroege ochtend van woensdag 10 mei 2023 was egyptoloog Huub Pragt te gast bij Stephan Komduur in het Radio 1 programma Vroeg! Het tweegesprek gaat in op wie Cleopatra werkelijk was. De Romeinse geschiedschrijver Cassius Dio omschreef de Egyptische koningin als van een sublieme schoonheid. Ze zou volgens hem ook over een uiterst sensuele stem hebben beschikt. Plutarchus omschreef haar gelaatstrekken echter als ‘onopvallend, in de zin dat deze geen bijzondere indruk wist achter te laten’. Opvallend is dat Cleopatra’s reputatie als een oogverblindende en verleidelijke schoonheid waarschijnlijk afkomstig is van de man die haar afwees: Octavianus, de latere keizer Augustus. Om zichzelf in zijn conflict met Cleopatra en Marcus Antonius in een beter daglicht te plaatsen, liet hij Cleopatra afschilderen als een sluwe verleidster, die haar succes meer aan haar uiterlijk dan aan haar intellect te danken had. De werkelijkheid lag wellicht juist andersom.
Luister een uur lang naar: Wie was Cleopatra?

Op woensdag 10 mei 2023 werd ook geheel onaangekondigd een mooie en informatieve documentaire van 90 minuten beschikbaar gesteld via Youtube over Cleopatra. De documentaire is gemaakt door Curtis Ryan Woodside: Cleopatra.

Op maandag 15 mei 2023 verscheen in het tijdschrift KIJK een interview met Huub Pragt: Wat was Cleopatra’s afkomst?

Meer weten over de laatste farao van Egypte? Bestel dan de cursussyllabus Cleopatra.

Mummie van een hond – Egyptisch museum Cairo

Het identificeren van het ras van langgeleden gestorven honden, dus nog vóór het tijdperk van de modieuze misvormingen bij honden, is vaak erg moeilijk. Op maandag 8 mei 2023 werd bekend dat Doctor in de diergeneeskunde Colline Brassard van het Natuurhistorisch Museum in Parijs samen met haar collega’s een nieuwe techniek heeft ontwikkeld die in praktijk is gebracht op mummies van honden uit Sakkara. Naar nu blijkt zijn sommige van de gemummificeerde hondachtigen geen honden maar wolven. Bij analyse van de skeletresten werden de grijze wolf (Canis lupus) uit het Midden-Oosten en de gouden wolf (Canis anthus) uit Afrika ontdekt.

Lees het artikel: Mummified Dogs in Ancient Egypt: Were They Pets, Sacrifices or Wolves?

Gezichtsreconstructie van een Egyptenaar uit de prehistorie – Foto Moacir Elias Santos en Cícero Moraes

Op dinsdag 2 mei 2023 werd bekend gemaakt dat een team van Braziliaanse onderzoekers het gezicht van een 30.000 jaar oude Egyptische man heeft weten te reconstrueren met behulp van fotogrammetrie. Zijn botresten zijn volgens onderzoekers het oudste voorbeeld van een homo sapiens-skelet dat ooit in Egypte is aangetroffen, en een van de oudste ter wereld. De reconstructie van deze man kan volgens de onderzoekers dan ook aanwijzingen geven over de evolutie van de mens.

Lees het artikel: Verbluffende gezichtsconstructie van oudste Egyptenaar ooit.