Hiërogliefenschrift - Egyptologie.nl

Zelf hiërogliefen ontcijferen

Het Egyptische hiërogliefenschrift behoort tot de oudste schriftsystemen ter wereld. Omstreeks 3100 v.Chr. kwamen de Egyptenaren tot de ontdekking dat je iemand een bericht kunt laten lezen door het maken van een tekening. Zo betekent de hiëroglief van een gezicht ook werkelijk het woord gezicht. Om het woord voor huis te schrijven tekende men het bovenaanzicht van een huis. Dit lijkt erg eenvoudig. Een stuk lastiger wordt het om abstracte begrippen op dezelfde manier te willen weergeven. Hiervoor bedachten de eerste Egyptische schrijvers al snel het principe van een rebus. Een abstract begrip dat hetzelfde klinkt als een concreet begrip, werd met hetzelfde teken weergegeven. Hoe bijzonder zou het zijn wanneer je Egyptische hiërogliefen zou kunnen ontcijferen? Op deze pagina vind je voldoende informatie om zelfstandig aan de slag te gaan met het beeldschrift van de Egyptenaren. Dit is echter niet eenvoudig! Met de informatie die je op deze pagina vindt, kun je het hiërogliefenschrift leren.

Het goede en overzichtelijke Engelstalig The Little Book of Egyptian Hieroglyphs zal jou beslist op weg helpen. Je zult er echter vele dagen voor nodig hebben om alle schrifttekens te kunnen lezen en de Egyptische woorden te vertalen naar het Nederlands. Leuk wanneer je deze uitdaging aangaat! Mocht je er niet uitkomen en toch het geheim van het hiërogliefenschrift willen ontdekken, bestel dan de door mij samengestelde cursussyllabus Hiërogliefenschrift.

Videoreeks Hiërogliefenschrift

Het is ook mogelijk om via een achtdelige Videoreeks Hiërogliefenschrift het geheim van het Egyptische hiërogliefenschrift te ontdekken. Huub Pragt wijdt je stap voor stap in, in het Egyptische beeldschrift.

Hulpmiddelen Hiërogliefenschrift

Vanuit zijn werkkamer in Austerlitz vertelt egyptoloog Huub Pragt over de verschillende hulpmiddelen die ter beschikking staan met betrekking tot het bestuderen van het Hiërogliefenschrift en het eigen maken van de Middelegyptische taal.
Klik hier op Hulpmiddelen Hiërogliefenschrift. De volgende vier onderwerpen komen in aparte video-opnames ter sprake:

1. Leerboeken, 2. Grammatica’s, 3. Woordenboeken, 4. Internet.

Transcriptie en transliteratie

Wanneer een Egyptische tekst oorspronkelijk in hiëratisch schrift is geschreven, dan wordt bij de publicatie van die tekst vrijwel altijd getranscribeerd naar hiërogliefenschrift. Het hiëratisch schrift vertoont veel verschillende handschriften en de pictogrammen van het hiërogliefenschrift zijn doorgaans duidelijker herkenbaar. Het omzetten van het ene Egyptische schriftsysteem naar het andere wordt transcriptie genoemd. Bij een vertaling van een Egyptische hiërogliefentekst wordt altijd gebruik gemaakt van een klankweergave van de Egyptische woorden. Deze weergave wordt transliteratie genoemd en wordt geschreven met een apart lettertype. Voor het lezen van documenten met getranslitereerde Egyptische teksten is daarom een transliteratie-lettertype nodig. Sinds het begin van de egyptologie in 1822 zijn er vele verschillende manier van translitereren gehanteerd door egyptologen. Een opvallend gegeven is dat er tot 2023 geen consensus over heeft bestaan binnen het vakgebied. Tijdens het 13e International Congress of Egyptologists (ICE13) dat in augustus 2023 heeft plaatsgevonden in Leiden is eindelijk een gestandaardiseerde transliteratie van de Oudegyptische taal tot stand gekomen. De Leiden Unified Transliteration/Transcription is door de leden van de International Association of Egyptologists (IAE) geaccepteerd als de nieuwe standaard in de transliteratie van de Oudegyptische taal. Bekijk hier de pdf: Leiden Unified Transliteration.

Om de transliteratie van Egyptische hiërogliefenteksten in deze website in het juiste lettertype te kunnen lezen, dient u het transliteratie-lettertype op uw PC te installeren. Indien u dit lettertype aan de bestandsmap van lettertypes van uw computer wilt toevoegen, downloadt u het Transliteratie-lettertype voor Windows en Apple iMac of MacBook. Koptisch is de vijfde en laatste taalfase van het Egyptisch. Het is de enige taalfase die niet met hiërogliefenschrift wordt geschreven. In het koptisch schrift wordt het Griekse alfabet aangevuld met een zevental specifieke letters die zijn afgeleid van demotische eenlettertekens. Er is daarom ook een koptisch lettertype in omloop. Als Microsoft Windows-gebruiker dient u de twee verschillende lettertypes met het programma ‘Verkenner’ onder te brengen in C:WINDOWS/Fonts. Nadat u dit heeft afgerond, leest u de volgende Egyptische woorden anx wDA snb op de juiste wijze, namelijk: anx wDA snb.

Wanneer u zelf een vertaalde hiërogliefentekst wilt weergeven in het transliteratie-lettertype, dan vormt het pdf-bestand transliteratie een handig overzicht van transliteratie-letters die corresponderen met alfabetische letters. In de egyptologie wordt zo’n overzicht aangeduid met de Franse term ‘Manuel de codage’.

Tekenlijst

Gardiner tekenlijst
Sir Alan Henderson Gardiner (1879-1963) was een Brits egyptoloog. Tot zijn belangrijkste publicaties behoort de in 1927 verschenen Egyptian Grammar. Dit standaardwerk behandelt het hiërogliefenschrift en de grammatica van de klassieke taalfase, het Middelegyptisch. Achterin het boek is de zogenoemde Gardiner Sign-list opgenomen. Deze lijst van hiërogliefen is onderverdeeld in groepen op thema. Bij de tekens staat niet alleen vermeld wat hun klankwaarde is. Ook wordt uitgelegd wat ieder teken oorspronkelijk voorstelt. Op basis van deze lijst van Gardiner is een programma samengesteld door Kristof Ulrix. U treft per teken de Engelstalige uitleg aan.

Gardiner tekenlijst via Wikipedia
Een alternatief voor het voorgaande vormt deze pagina van Wikipedia. U treft de Engelstalige uitleg aan bij de tekenlijst van Sir Alan Gardiner.

Uitgebreide Gardiner tekenlijst
Een alternatief voor het voorgaande vormt de website Aegyptus. Deze website bedient zich echter van een eigen lettertype wat het laden van de afbeeldingen van de hiërogliefen mogelijk maakt. U dient het zip-bestand te downloaden en uit te pakken. De lettertypes Aegyptus met de extensie .ttf moeten worden ondergebracht in C:WINDOWS/Fonts van uw computer. Download het zip-bestand van het lettertype Aegyptus.

Gardiner’s List Hieroglyphs
Gardiner’s List Hieroglyphs is een gratis app ontwikkeld voor een iPhone en iPad.

Oefenen met hiërogliefen

Oefenen met lettertekens
Cursisten Hiërogliefenschrift kunnen de Egyptische lettertekens oefenen via dit pdf-bestand dat is ontwikkeld door Richard de Jong van het bedrijf Edumaat.

Hieroglot
Cursisten die reeds enkele lessen Hiërogliefenschrift hebben gevolgd, zijn zeer gebaat bij deze Nederlandstalige website. Egyptoloog Hans van den Berg heeft een programma ontwikkeld voor eerstejaars studenten van de vakgroep Egyptologie van de Universiteit Leiden. Als gebruikersnaam en wachtwoord gebruikt u de naam van de Egyptische godin Isis. Door klankwaarden in te tikken, kan worden getoetst hoe goed u zich de verschillende hiërogliefen heeft eigengemaakt.

Pharaohs of Egypt
Deze app is ontwikkeld voor een iPhone en iPad en is vooral handig voor het identificeren van de farao aan de hand van cartouches die op een tempelwand of een standbeeld zijn geschreven. Met de zoekopdracht ‘hieroglyph search’ kunt u zelf enkele tekens invoeren en een Egyptische koning identificeren, zelfs wanneer u nog geen hiërogliefen kunt lezen. Bekijk ook de website: Koningslijst.nl.

Hiërogliefen schrijven

Egyptisch alfabet
Feitelijk kent het Egyptische hiërogliefenschrift geen alfabet. De Egyptenaren schreven hun woorden voornamelijk met tekens die uit twee of drie medeklinkers zijn samengesteld. Deze meerlettertekens werden wel vaak aangevuld met eenlettertekens. Het zijn deze eenlettertekens die je in een lijstje aantreft wanneer je in een zoekmachine de term ‘Egyptisch alfabet’ intikt. Klik op de titel en je treft in een pdf een lijstje aan met Egyptische eenlettertekens die qua klank het meest in de buurt komen van de 26 letters uit ons alfabet.

Zelf eenlettertekens schrijven
In een YouTube video van 4:40 wordt weergegeven hoe je het beste de eenlettertekens met de hand kunt schrijven.

JSesh
Met dit gratis programma kunt u zelf hiërogliefen schrijven. Het programma is ontwikkeld door Franse computerprogrammeur Serge Rosmorduc. Het maakt gebruik van een eigen transliteratie-lettertype. U kunt dit lettertype onderbrengen in C:WINDOWS/Fonts. De codering van het schrijfprogramma JSesh is grotendeels gebaseerd op de Gardiner tekenlijst.

Glyphomat
Met dit eenvoudige gratis programma kunt u zelf hiërogliefen schrijven.

Write in Hieroglyphs voor Android
In Nederland en de meeste Westerse landen wordt het Latijns alfabet gebruikt dat bestaat uit de ons bekende 26 letters. Deze app zet deze letters van het alfabet om naar Egyptische eenlettertekens. Er wordt dus geen vertaling geleverd naar Egyptische woorden. Er is alleen sprake van een omzetting naar een ander schriftsysteem. Het wordt vooral gebruikt om iemands voornaam in hiërogliefenschrift weer te geven. Deze app is gratis.

App die hiërogliefen herkent

Een app die hiërogliefen herkent en omzet naar transliteratie en een vertaling staat nog steeds in de kinderschoenen. De eerste serieuze pogingen zijn in 2013 gedaan door de Nederlander Morris Franken. Sindsdien is er hard gewerkt aan een Bèta-versie. Deze is in 2015 aan een beperkte groep gebruikers beschikbaar gesteld. Er is helaas nog geen grote doorbraak gemeld. Bekijk de achtergronden van TombReader.

De app voor Android Hieroglyphs AI lijkt een doorontwikkeld herkenningsprogramma voor hiërogliefenschrift te zijn. Kenners weten dat hiërogliefenschrift geen spaties noch interpunctie vertoont. Daarnaast zijn veel Egyptische woorden opgebouwd uit tekencombinaties waarbij sprake is van een fonetisch complement, oftewel een klankaanvulling. De gebruiker van deze app dient zelf goed te weten welke leesrichting wordt aangehouden en waar woorden beginnen en eindigen. De app herkent vooral de losse tekens apart, maar de herkenning van de combinatie van meer tekens bij elkaar laat erg te wensen over. Wanneer u toch een serieuze poging wilt wagen om een hiërogliefentekst te laten herkennen door de app, bekijk dan de instructievideo van 2:47 met Engelstalige uitleg: Hieroglyphs AI: User Interface and App Usage.
Deze demonstratievideo van 4:50 is speciaal afgestemd op de hiërogliefentekst die staat weergegeven op de stèle van Antef de zoon van Ini in het Allard Pierson: Reading Hieroglyphs Using Hieroglyphs AI Android App. De resultaten bij het gebruik van de app bij andere teksten in hiërogliefenschrift zal echter in de praktijk erg afwijken.

Middelegyptisch

Cursisten van egyptoloog Huub Pragt die de cursus Hiërogliefenschrift volgen, krijgen een cursussyllabus Hiërogliefenschrift waarin de basisprincipes van de Middelegyptische grammatica worden uitgelegd.
Voormalig cursist Richard de Jong heeft hiervan een uit twintig pagina’s bestaande samenvatting gemaakt in de vorm van een pdf: Egyptische grammatica.

Huub Pragt heeft ook een syllabus Middelegyptische grammatica samengesteld. Deze syllabus is bedoeld voor degenen die de cursus Hiërogliefenschrift hebben afgerond of voor degenen die de achtdelige Videoreeks Hiërogliefenschrift hebben gevolgd. Vaak wil men zich nog meer bekwamen in de Egyptische taal en wil men doorgaan met het lezen van Hiërogliefenteksten. De belangrijkste grammaticale zaken van het Middelegyptisch, die in de beginnerscursus Hiërogliefenschrift aan bod zijn gekomen, worden opnieuw behandeld. Daarnaast zullen ook enkele nieuwe grammaticale begrippen worden besproken. Zo wordt het relatief-adjectief behandeld. Ook de werkwoordsvormen sDm.in=f, sDm.xr=f en sDm.kA=f en het zogenaamde Participial Statement komen aan bod.

Het standaardwerk dat door iedere egyptoloog in opleiding wordt gehanteerd is Egyptian Grammar van Sir Alan Gardiner. Dit zijn de Engelstalige uitwerkingen van de eerste acht oefeningen en van oefening 2 tot en met oefening 33.

Een goede Engelstalige website voor zelfstudie van het Middelegyptisch is gemaakt door egyptoloog Gabor Thot, Introduction to Middle Egyptian Grammar through Ancient Writings.

Nieuwegyptisch

Tot aan de regering van Achnaton bleef het Middelegyptisch de schrijftaal, terwijl de gesproken taal zich steeds verder ontwikkelde. Onder Achnaton uit de 18de dynastie werden de inscripties voor het eerst in het Nieuwegyptisch geschreven, de taal die vooral bekendstond als spreektaal. Het Nieuwegyptisch werd vooral in de Ramessiden tijd gebruikt voor niet-religieuze documenten zoals brieven. Er zijn twee Engelstalige boeken: Late Egyptian Grammar An Introduction door Friedrich Junge uit 2005 en The Language of Ramesses, Late Egyptian Grammar door François Neveu uit 2015.

Het werkwoord wnn

Het bijzondere aan de Egyptisch taal is dat men zinnen kan maken zonder een werkwoord te gebruiken. Zo’n niet-werkwoordelijke zin wordt een ‘naamwoordzin’ genoemd. Deze zinnen bestaan uit twee delen, een onderwerp en een gezegde. Het gezegde kan een zelfstandig naamwoord, een bijvoeglijk naamwoord, een bijwoord of een bijwoordelijke bepaling zijn. Een bijwoordelijke bepaling wordt ingeleid door een voorzetsel. Wat naar ons taalgevoel dan in zo’n naamwoordzin lijkt te ontbreken, is een vorm van het werkwoord ‘zijn’ tussen de twee delen. Hier volgen twee voorbeelden van een naamwoordzin. Moeder – zangeres betekent feitelijk De moeder is een zangeres. Huis – in veld betekent feitelijk Het huis is in het veld. Een nadeel bij dit gebruik van naamwoordzinnen is dat er geen onderscheid wordt gemaakt in verleden-, tegenwoordige of toekomende tijd. Ook ontbreken vaak andere nuances, zoals de wensvorm of benadrukking, die men in een werkwoordelijke zin wel kan uitdrukken. Om dat probleem op te lossen gebruikten de Egyptenaren het werkwoord wnn dat ‘zijn’ of ‘bestaan’ uitdrukt in een naamwoordzin. Dit werkwoord wordt echter slechts zelden in zijn letterlijke betekenis gebruikt. Veel vaker heeft het de functie van ‘omvormer’ van een naamwoordzin. De Vlaamse egyptoloog Filip Vervloesem heeft een helder overzicht geschreven over het gebruik van het werkwoord wnn als een ‘omvormer’: Het werkwoord wnn in het Oudegyptisch.

Woordenboeken

A Concise Dictionary of Middle Egyptian – Modernized
De Britse egyptoloog Raymond O. Faulkner heeft in 1961 een handgeschreven Egyptisch-Engels woordenboek samengesteld. Dit boek A Concise Dictionary of Middle Egyptian beslaat 327 pagina’s. In 2017 heeft de Serviër Boris Jegorović een gemoderniseerde versie beschikbaar gesteld.

r n kmt voor IPhone
De gratis app r n kmt is een Egyptisch-Engels woordenboek geschikt voor iPhone en iPad.

Hieroglyph Pro voor IPhone
Hieroglyph Pro is een uitgebreide hiëroglifische woordenboek-app geschikt voor iPhone en iPad. De app is niet gratis.

Altägyptisches Wörterbuch
Deze website omvat het meest uitgebreide Egyptische woordenboek dat via het Internet kan worden geraadpleegd. Het is ontwikkeld door de Berlin-Brandenburgischen Akademie der Wissenschaften. Voor de liefhebber van het vertalen van hiërogliefenteksten vormt dit een onmisbare steun. Er is een nieuwe en gebruikersvriendelijke versie beschikbaar onder de titel Thesaurus Linguae Aegyptiae. Op de homepagina staat een rode button met daarin de witte tekst ‘Search the TLA’. Wanneer je er op klikt, kom je terecht in het woordenboek. Voor wat dan het zoeken op transliteratie betreft, kan men het beste eerst de bullet ‘Manuel de Codage’ aanvinken.

Het is ook mogelijk om de vijf delen van het Wörterbuch als zesentwintig afzonderlijke pdf-bestanden te downloaden en offline te bekijken:

Deel I	Deel II	Deel III	Deel IV	Deel V
A	m	H	s	q
j	n	Hn	srm	k
a	r	x	S	g
w	h	X		t
b		s		T
p				d
f				D

Er bestaat ook een zesde deel waarbij men vanuit het Duits naar Egyptische woorden kan zoeken.
Dit is over drie pdf’s verdeeld: Pagina 1-75, pagina 76-155, pagina 156-256.

Die Belegstellen zu Wörterbuch der Aegyptischen Sprache

Een belangrijke aanvulling op het Wörterbuch vormen de zogenaamde ‘Belegstellen’. Hierin staan de geraadpleegde bronnen voor de vijf delen van het Wörterbuch vermeld. Alle vijf delen zijn oorspronkelijk ingedeeld in een tekstgedeelte (T) en een hiërogliefengedeelte (H). Het tekstgedeelte verwijst naar de publicatie van de geraadpleegde bron. Het hiërogliefengedeelte toont van de meeste (dus niet van alle) geraadpleegde bronnen de schrijfwijze in hiërogliefenschrift.

Afkortingen van de publicaties
Deel I T pagina 1-45
Deel I T pagina 46-96
Deel I H pagina 1-79
Deel II T pagina 1-201
Deel II T pagina 202-410
Deel II T pagina 411-639
Deel II T pagina 640-767
Deel III T pagina 1-48
Deel III T pagina 49-97
Deel III H pagina 1-135
Deel IV T pagina 1-35
Deel IV T pagina 36-85
Deel IV H pagina 1-112
Deel V T pagina 1-37
Deel V T pagina 38-95
Deel V H pagina 1-110

Hiero-Search in Vygus
Dit zoekprogramma is samengesteld door Kristof Ulrix. Het is gebaseerd op de Manuel de Codage afgekort tot MDC. Het komt er op neer dat transliteratie-letters corresponderen met alfabetische letters. Het programma biedt de mogelijkheid om op drie manieren te zoeken in het door Mark Vygus samengestelde digitale woordenboek dat is gebaseerd op de Gardiner tekenlijst. Men kan zoeken op Manuel de Codage (MDC), Engelse vertaling en op de code uit de Gardiner tekenlijst.

Nederlandstalige woordenlijst
Dit document in de vorm van een pdf is samengesteld door Theo Hordijk. Het werkt niet als een normaal Egyptisch woordenboek waarbij men een indeling aanhoudt die is gebaseerd op de standaard volgorde van de transliteratie van de eenlettertekens. De indeling is namelijk gebaseerd op de Gardiner tekenlijst. Dit betekent dat je de Egyptische woorden niet op transliteratiewaarde opzoekt, maar op volgorde van hiëroglifische tekens zoals die in de tekenlijst van Gardiner voorkomen.

Wortdiskussionen
Een Duitstalige webpagina van de Universität Basel die geldt als een database voor de studie naar Egyptische woorden.

Die Ägyptischen Personennamen
Het standaardwerk voor het zoeken naar Egyptische namen is het boek van Hermann Ranke ‘Die Ägyptischen Personennamen’ uit 1935. Het boek kan worden geraadpleegd in vijf afzonderlijke pdf-bestanden. Klik op de volgende titels: Inleiding, A-b, p-n, r-S, q-D.

Egyptische plaatsnamen
Het standaardwerk binnen de egyptologie met betrekking tot plaatsnamen draagt de titel Dictionnaire des Noms Géographiques Contenus dans les Textes Hiéroglyphiques. Het dateert uit 1927 en is daarmee inmiddels gedateerd. Toch blijft dit werk van de hand van de Franse egyptoloog en geograaf Henri Gauthier een nuttig naslagwerk.

Demotisch woordenboek
Het Demotisch woordenboek van het Oriental Institute of the Univeristy of Chicago, afgekort tot CDD, is een onmisbaar instrument voor eenieder die zich wil verdiepen in demotische teksten. Iedere beginletter is ondergebracht in een eigen pdf-bestand dat kan worden gedownload.

Demotische Wortliste online
Egyptoloog Prof. Dr. Friedhelm Hoffmann is verbonden aan de Ludwig-Maximilians Universität München. Hij heeft een databank ontwikkeld die verder gaat dan conventionele (gedrukte) woordenboeken. Vrijwel iedere digitaal woordenboek stelt de gebruiker in staat om te zoeken naar delen van woorden. Dat is erg handig bij het werken aan gefragmenteerde teksten. Wat deze demotische woordenlijst echter zo bijzonder maakt, is het feit dat ook kan worden gezocht naar woorden op basis van de klankloze determinatieven die aan het einde van een woord voorkomen.

Coptic dictionary online
De Coptic Dictionary Online is bedoeld om koptische woorden op te zoeken in alle dialecten en gratis vertalingen te krijgen in het Engels, Frans en Duits. Bekijk de informatie over het gebruik van dit Koptisch woordenboek.

Hiëratisch schrift

Hiëratische tekenlijst van Simeone Levi
Dit in het Italiaans geschreven boekwerk van Simeone Levi ‘Raccoltà dei segni ieratici egizi nelle diverse epoche, con i corrispondenti geroglifici ed i loro differenti valori fonetici’ dateert uit 1880. Het beslaat 16 pagina’s tekst en 56 lithografische platen. Hiëratische tekens zijn gerangschikt en worden vergeleken met hun hiëroglifisch equivalent. Ook de klankwaarde wordt gegeven. Houdt u goed rekening met de gedateerdheid van dit document.

Hiëratische Paläographie van Möller
De Russische website egyptology.ru geeft de complete publicatie van de hiëratische paleografie van Georg Möller. Dit beslaat zeven pdf-bestanden. De volledige titel luidt: ‘Hiëratische Paläographie. Die Aegyptische Buchschrift in ihrer Entwicklung von der Fünften Dynastie bis zur römischen Kaiserzeit I-II’ en is uitgegeven in Leipzig in 1927.
Deel I. p. 1-22
Deel I. p. 23-76
Deel II. p. 1-30
Deel II. p. 31-74
Deel III. p. 1-31
Deel III. p. 32-72
Deel IV (‘Ergänzungsheft’ bij delen I en II)

Bij het leren lezen van hiëratische teksten zal men al snel Möllers paleografie gebruiken. Helaas is deze paleografie niet opgesteld volgens de Gardiner tekenlijst, maar volgens de toen gangbare tekenlijst van Theinhardt. Dit maakt het opzoeken van bepaalde hiërogliefen een langdurig werk. Dit pdf-bestand van de Vlaamse egyptoloog Filip Vervloesem is opgesteld volgens de Gardiner tekenlijst waarna het corresponderende nummer in Möllers paleografie volgt.

De Brit Tom Stableford was jarenlang verbonden aan de Bodleian Library van de University of Oxford. Hij heeft de drie delen van Georg Möllers Hieratische Paläographie uit het Duits naar het Engels vertaald en een deel van de drie delen van Möllers Hieratische Lesestücke für den akademischen Gebrauch getranscribeerd en getranslitereerd. Georg Möller, Hieratische Paläographie: Volume I en Volume II. Georg Möller, Hieratische Lesestücke für den akademischen Gebrauch:

Huub Pragt heeft een cursussyllabus samengesteld: Hiëratisch schrift.